[NƯỚC MỸ CÁCH ĐÂY 249 NĂM: CHÂN DUNG HỢP CHÚNG QUỐC HOA KỲ KHI KHAI SINH]
Ngày 4 tháng 7 năm 1776, nước Mỹ chính thức tuyên bố độc lập khỏi Vương quốc Anh, khai sinh ra một quốc gia mới dựa trên những nguyên tắc tự do và bình đẳng. Nhưng nước Mỹ thời điểm đó còn rất xa lạ với hình ảnh siêu cường hiện nay. Với chỉ 13 bang ven biển, dân số chưa đến 3 triệu người và cấu trúc chính trị mờ nhạt, Hợp chúng quốc Hoa Kỳ non trẻ là một thực thể đầy hoài bão nhưng chưa hoàn chỉnh. 249 năm sau, nhìn lại nước Mỹ năm 1776 là hành trình ngược dòng để hiểu về sưj biến đổi của quốc gia non trẻ này, từ một mảnh đất thuộc địa thành cường quốc mạnh nhất toàn cầu hiện nay và là quốc gia đã truyền cảm hứng mạnh mẽ cho Chủ tịch Hồ Chí Minh khi viết bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ CH.
1. KHÔNG CÓ “MỸ” NHƯ NGÀY NAY, CHỈ CÓ 13 BANG THUỘC ĐỊA
Mỹ năm 1776 chỉ gồm 13 thuộc địa ven Đại Tây Dương, từ Massachusetts đến Georgia. Không có liên bang, không có chính quyền trung ương thực sự. Mỗi bang là một thế giới riêng biệt, với phong cách quản trị, hệ thống tòa án và cả sắc tộc khác nhau.
2. DÂN SỐ CHƯA ĐẾN 3 TRIỆU NGƯỜI, NHƯNG CỰC KỲ ĐA DẠNG
Vào 7/1776, nước Mỹ khi đó chỉ có khoảng 2,5 đến 2,7 triệu người sống ở Mỹ lúc đó, trong đó có hơn 500.000 nô lệ da đen, nhiều bộ lạc người da đỏ bản địa và người nhập cư đến từ khắp châu Âu. Dù là thuộc địa Anh, tiếng Hà Lan, tiếng Pháp và tiếng Đức vẫn được sử dụng rộng rãi.
3. KHÔNG CÓ TỔNG THỐNG, KHÔNG CÓ HIẾN PHÁP
Khi đó nước Mỹ không có Nhà Trắng, không có Washington D.C., không có George Washington làm tổng thống. Washington chỉ trở thành Tổng thống với 2 nhiệm kỳ từ 1789 - 1797. Các thuộc địa vẫn còn chịu ảnh hưởng từ các thống đốc được Anh bổ nhiệm hoặc do dân địa phương bầu chọn. Chính quyền liên bang chỉ thực sự hình thành sau năm 1789.
4. TIỀN TỆ LÀ MỘT MỚ HỖN ĐỘN
Tiền giấy do từng bang in ra, kèm theo tiền Tây Ban Nha, Pháp, Hà Lan và bảng Anh. Không có ngân hàng trung ương, không có đồng tiền chung. Việc đổi tiền, lạm phát, và buôn bán bằng hiện vật là chuyện thường ngày.
5. THƯ VIỆN VÀ BÁO CHÍ PHÁT TRIỂN MẠNH
Dù nghèo về vật chất, các thành phố như Boston, Philadelphia, New York đã trở thành trung tâm truyền thông với hơn 30 tờ báo phát hành định kỳ. Các thư viện công cộng và hội học thuật, đặc biệt là do giới Quaker hoặc Puritan bảo trợ, đóng vai trò truyền bá tư tưởng Khai sáng.
6. VĂN HÓA ẨM THỰC TỰ CUNG TỰ CẤP
Ẩm thực Mỹ thời kỳ này chịu ảnh hưởng từ Anh và Pháp nhưng rất thực dụng. Các món phổ biến gồm ngô, đậu, thịt muối, cá khô và rượu táo. Người dân nông thôn hầu như tự sản xuất lương thực, còn thành thị phụ thuộc vào thương lái và cảng biển.
7. GIAO THÔNG DỰA VÀO NGỰA, THUYỀN VÀ ĐƯỜNG MÒN
Nước Mỹ khi đó chưa có đường sắt, đường cao tốc hay kênh đào lớn. Mọi thứ di chuyển bằng ngựa, xe ngựa hoặc thuyền. Sông Delaware, Hudson và Mississippi là huyết mạch vận tải. Một chuyến đi từ Boston đến Philadelphia có thể mất hơn một tuần.
8. PHỤ NỮ KHÔNG CÓ QUYỀN CHÍNH TRỊ
Phụ nữ chưa được đi bầu, chưa được đi học đại học, không được giữ chức vụ nhà nước. Nhưng trong gia đình và cộng đồng, họ là người quản lý tài sản, y tế, giáo dục con cái và đôi khi cũng là người cố vấn cho chồng – như Abigail Adams đối với John Adams.
9. NGƯỜI BẢN ĐỊA BỊ GẠT RA KHỎI TIẾN TRÌNH QUỐC GIA
Trong Tuyên ngôn Độc lập năm 1776, người da đỏ bản địa, tức người chủ của những vùng đất rộng lớn, bị gọi là “kẻ dã man tàn bạo”. Họ bị coi là chướng ngại vật cho việc mở rộng lãnh thổ, và hoàn toàn không được đề cập đến như một phần của dân tộc Mỹ mới. Điều này đặt nền tảng cho hàng loạt cuộc xung đột sau này.
10. TƯ TƯỞNG NHÂN QUYỀN – DI SẢN CỦA TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP
Câu viết nổi tiếng nhất của Tuyên ngôn Độc lập Mỹ – “Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hóa ban cho họ những quyền không thể chuyển nhượng, trong đó có quyền sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc” – chính là đoạn được Chủ tịch Hồ Chí Minh trích nguyên văn trong Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945. Với Hồ Chủ tịch, tinh thần nhân quyền phổ quát của Mỹ là một minh chứng để khẳng định quyền chính đáng của dân tộc Việt Nam trên trường quốc tế, đồng thời cho thấy sự đồng cảm giữa các dân tộc bị áp bức trong hành trình giành lại tự do.
KẾT LUẬN: TỪ MỘT GIẤC MƠ CHƯA HOÀN CHỈNH ĐẾN MỘT SIÊU CƯỜNG TOÀN CẦU
Nước Mỹ năm 1776 là một bản thể đang định hình – nghèo khó, bất công nhưng giàu khát vọng. Tuy còn mang nhiều vết tích của thực dân và phân biệt chủng tộc, nước Mỹ đã tạo ra một bản tuyên ngôn làm lay động thế giới. Tuyên ngôn ấy không chỉ truyền cảm hứng cho cách mạng Pháp, phong trào bãi bỏ nô lệ, mà còn vượt đại dương đến Việt Nam – nơi một dân tộc khác cũng đứng lên vì quyền tự do và mưu cầu hạnh phúc và chính thức khai sinh vào năm 1945.