LỜI BÌNH  22/6/2024  NHÌN LẠI 24 NĂM ĐẦU THẾ KỶ 21 VÀ NGHĨ VỀ CÁC VẤN ĐỀ LỚN CỦA LOÀI  NGƯỜI 

Ở bình minh của nghìn năm thứ ba, loài người thức dậy, dụi mắt và duỗi chân tay. Dấu vết còn lại của một vài ác mộng khủng khiếp vẫn đang bập bềnh trong não thức của nó.

“Đã có một gì đó với rào thép gai, và đám mây hình nấm khổng lồ.

Ồ thôi, đó đã chỉ là một ác mộng.” Sau khi vào phòng tắm, loài người rửa mặt, xem xét những nếp nhăn của mình trong gương, rồi làm một cốc cà phê và mở quyển sổ ghi chú hằng ngày. “Hãy xem có gì trong agenda [2] ngày hôm nay.”

Qua hàng nghìn năm, lời đáp cho câu hỏi này đã giữ yên không đổi. Cũng vẫn ba vấn đề đã chiếm trọn lo lắng của dân chúng nước Tàu thế kỷ XX, của India thời Trung cổ, và của Egypt thời cổ. Nạn đói, bệnh dịch hạch và chiến tranh đã luôn luôn đứng ở đầu danh sách. Những thế hệ nối tiếp thế hệ, con người đã cầu nguyện với mọi god, thần và thánh, và đã phát minh không đếm được những công cụ, những tổ chức và hệ thống xã hội – nhưng họ đã tiếp tục chết hàng triệu người vì đói, những bệnh dịch và bạo lực. Nhiều nhà tư tưởng và tiên tri tôn giáo đã kết luận rằng nạn đói, bệnh dịch hạch và chiến tranh phải là một phần thiết yếu, không thể thiếu trong kế hoạch vũ trụ toàn bộ của God, hay của bản chất không toàn hảo của chúng ta, và không gì trừ sự tận cùng của thời gian sẽ giải thoát chúng ta khỏi chúng. Thế nhưng ở bình minh của nghìn năm thứ ba, loài người bắt đầu nhận thức một hiện thực kinh ngạc tuyệt diệu. Hầu hết mọi người hiếm khi nghĩ về nó, nhưng trong vài mười-năm vừa qua, chúng ta đã xoay sở để kiểm soát được nạn đói, bệnh dịch và chiến tranh. Dĩ nhiên, những vấn đề này đã vẫn chưa giải quyết được hoàn toàn, nhưng chúng đã được chuyển dạng từ những sức mạnh tưởng không thể hiểu và không kiểm soát được của tự nhiên vào thành những thách đố có thể quản trị được.

Chúng ta không cần phải cầu nguyện với bất kỳ một god hay thánh thần nào, để cứu chúng ta thoát khỏi chúng. Chúng ta biết khá rõ những gì cần làm ngõ hầu để phòng ngừa nạn đói, bệnh dịch và chiến tranh – và thường thường chúng ta thành công trong việc đó. Đúng, vẫn còn có những thất bại đáng kể; nhưng khi chạm mặt với những thất bại như vậy, chúng ta thôi không còn nhún vai và nói, “Vâng, đó là lối những sự việc tiến hành như thế trong thế giới không toàn hảo của chúng ta”, hay “Ý God đã được hiển hiện”.

Đúng hơn, khi nạn đói, bệnh dịch hoặc chiến tranh bùng nổ ngoài kiểm soát của chúng ta, chúng ta cảm nhận rằng một ai đó hẳn đã quản lý sai lầm, đã làm hỏng sự việc, chúng ta lập một ủy ban điều tra, và tự hứa rằng lần tới, chúng ta sẽ làm tốt hơn.

Và điều đó thực sự làm nên việc. Những tai ương như vậy thực sự xảy ra ít hơn và bớt thường xuyên hơn. Lần đầu tiên trong lịch sử, ngày nay nhiều người chết vì ăn quá nhiều hơn chết vì thiếu ăn, phải ăn quá ít; nhiều người chết vì tuổi già hơn chết vì những bệnh truyền nhiễm; và số người chết vì tự tử nhiều hơn con số kết hợp gồm những người (dân thường) bị những người lính, những người khủng bố và những tội phạm giết chết. [3]Trong những năm đầu thế kỷ XXI, một người trung bình thì có nhiều xác xuất chết vì ăn uống quá độ trong (những hiệu thuộc loại) bán thức ăn nhanh McDonald hơn chết vì hạn hán, hay dịch sốt Ebola, hay một vụ tấn công của tổ chức khủng bố al-Qaeda. Do đó, mặc dù những chủ tịch, những CEO (nhân viên điều khiển, đứng đầu công ty) và những tướng lãnh vẫn có những agenda hàng ngày của họ đầy những khủng hoảng về kinh tế và về những xung đột quân sự, nhưng trên tầm mức vũ trụ của lịch sử, loài người có thể ngước mắt mình lên và bắt đầu nhìn về phía những chân trời mới. Nếu quả thực sau khi chúng ta mang nạn đói, bệnh dịch và chiến tranh về dưới kiểm soát, những gì sẽ thay thế chúng ở đầu agenda của con người? Giống như những người lính chữa lửa trong một thế giới không có lửa, vì vậy loài người trong thế kỷ XXI cần hỏi mình một câu hỏi trước giờ chưa từng có: chúng ta sắp sửa sẽ làm gì với chính chúng ta? Trong một thế giới lành mạnh, thịnh vượng và an thuận, những gì sẽ đòi hỏi sự chú ý và sự khôn ngoan khéo léo của chúng ta? Câu hỏi này trở nên khẩn cấp gấp đôi với những quyền năng to lớn mới mà công nghệ sinh học và công nghệ thông tin đang cung cấp cho chúng ta. Chúng ta sẽ làm gì với tất cả sức mạnh đó? Trước khi trả lời câu hỏi này, chúng ta cần phải nói thêm một vài lời về nạn đói, bệnh dịch và chiến tranh. Tuyên bố rằng chúng ta đang đem chúng về dưới kiểm soát có thể đập vào nhiều người như quá đáng, cực kỳ ngây thơ, hoặc cũng có thể là nhẫn tâm. Thế còn về hàng tỉ người vẫn sống trong cùng cực nghèo đói dưới mức $ 2 [4] một ngày thì sao?

Thế còn khủng hoảng về bệnh AIDS đang diễn ra ở Africa, hay những cuộc chiến tranh vẫn đang lan tràn dữ dội ở Syria và Iraq? Để trả lời cho những bận tâm này, chúng ta hãy có một cái nhìn gần hơn vào thế giới của những năm đầu thế kỷ XXI, trước khi thăm dò agenda của con người trong những mười năm tới. Đường Biểu đồ chỉ Mức Sinh sống Nghèo đói Chúng ta hãy bắt đầu với nạn đói, vốn trong hàng nghìn năm đã từng là kẻ thù ác hại nhất của loài người. Cho đến gần đây, hầu hết loài người sống mấp mé trên chính đường phân ranh của biểu đồ về tình trạng nghèo đói sinh học, dưới đường ranh đó, người ta quị ngã vì thiếu dinh dưỡng và đói. Một lầm lẫn nhỏ hay một chút kém may mắn, đều có thể dễ dàng thành một án tử hình cho cả gia đình, hay cả làng. Nếu mưa lớn phá hủy vụ lúa mì đang trồng của bạn, hoặc bọn cướp lấy mất đàn dê của bạn, bạn và những người thân yêu của bạn cũng có thể bị chết đói. Bất hạnh hay ngu dốt ở mức độ tập thể dẫn đến những nạn đói tập thể. Khi hạn hán nghiêm trọng giáng xuống Egypt thời Cổ, hay India thời Trung cổ, không phải là không thông thường nếu 5 hay 10 phần trăm dân số bị thiệt mạng. Thức ăn đã trở thành khan hiếm; vận chuyển đã quá chậm và quá tốn kém để có thể nhập khẩu được đủ thức ăn; và những chính quyền đã quá yếu kém để có thể cứu vãn tình thế kịp thời. Hãy mở bất kỳ một quyển sách lịch sử nào, và có nhiều xác xuất là bạn sẽ bắt gặp những ghi chép kinh hoàng về những tập thể dân cư chết vì đói, hóa điên vì đói. Tháng 4 năm 1694, một công chức nước France ở thị trấn Beauvais đã mô tả tác động của nạn đói và giá thức ăn tăng cao, nói rằng tất cả khu vực của ông bây giờ đã đầy một “số không đếm nổi những linh hồn đáng thương, yếu đuối và xác sơ vì đói, cơ cực và chết vì không có gì ăn, bởi không có việc làm, hoặc không có ai thuê làm, họ không có tiền mua bánh mì. Tìm cách để kéo dài mạng sống của họ thêm một chút, và để xoa dịu cơn đói của họ phần nào, những người dân nghèo ăn những thứ dơ bẩn, nhiễm trùng những con mèo và nạo thịt những xác ngựa bị lột chỉ còn da và đã quăng vào những bãi phân. [Những người khác uống] máu sống khi những con bò và trâu bị giết thịt, và [ăn] những đồ thừa vứt đi từ bên trong con thịt, vốn người đầu bếp đã ném ra đường.

Những người cùng khốn nghèo khổ khác ăn cây nettle [5] và cỏ dại, hoặc rễ và những loại lá cây mà họ luộc với nước sôi” [6] Những cảnh tương tự đã diễn ra trên toàn nước France. Thời tiết xấu đã hủy hoại những vụ thu hoạch khắp vương quốc này trong hai năm trước, vì vậy sang mùa xuân 1694, những kho trữ thức ăn đã hoàn toàn trống rỗng. Người giàu đòi những giá cắt cổ cho bất cứ thức ăn nào mà họ đã xoay sở tích trữ được, và người nghèo chết hàng loạt.

Khoảng 2,8 triệu người France – 15 phần trăm dân số – đã chết vì đói giữa những năm 1692 và 1694, trong khi “Vua Mặt Trời” Louis XIV bỡn cợt ve vãn với những phi tần của ông trong điện Versailles. Năm sau đó, 1695, nạn đói đã xảy ra ở Estonia, giết chết một phần năm dân số. Năm 1696 đến lượt Finland, nơi có từ một phần tư đến một phần ba số dân chúng chết. Scotland đã bị nạn đói trầm trọng giữa những năm 1695 và 1698, một số quận bị mất đến 20 phần trăm của dân cư của họ [1] . Hầu hết bạn đọc có lẽ biết mình sẽ cảm thấy thế nào khi bạn lỡ bữa ăn trưa, hay khi bạn nhịn ăn trong những ngày lễ của một số tôn giáo [8] , hoặc khi bạn sống một vài ngày chỉ uống toàn nước rau ép trong những chế độ ăn kiêng ‘kỳ diệu’ (để giảm béo, nặng). Nhưng còn cảm thấy thế nào khi bạn không ăn gì liên tục đã nhiều ngày, và bạn cũng tuyệt không biết gì về việc đến lúc nào mới có được một mẩu thức ăn kế tiếp? Hầu hết mọi người thời nay đã chưa bao giờ phải trải qua sự hành hạ thống khổ tột cùng này. Nhưng tổ tiên chúng ta, than ôi, biết nó quá rõ. Khi họ kêu cầu với God, “Giải cứu chúng con khỏi nạn đói!” [9] , Đây là những gì họ đã có trong đầu. Trong trăm năm vừa qua, những phát triển kỹ thuật, kinh tế và chính trị đã tạo ra một mạng lưới an toàn ngày càng mạnh mẽ phân rẽ loài người khỏi đường vẽ mức nghèo khổ về sinh học. Nạn đói tập thể thỉnh thoảng vẫn tấn công một số khu vực, nhưng chúng là những ngoại lệ, và hầu như chính trị của con người luôn luôn gây ra chúng, chứ không phải những thảm họa thiên nhiên. Trong hầu hết những phần của , ngay cả nếu một người bị mất việc và tất cả tài sản của mình, người ấy sẽ không phải chết đói.

Những chương trình bảo hiểm tư nhân, những cơ quan chính phủ và tổ chức quốc tế ngoài chính phủ [10] có thể sẽ không cứu người ấy khỏi đói nghèo, nhưng họ sẽ cung cấp cho người ấy với đủ số lượng caloriri hàng ngày để sống sót.

Ở mức độ tập thể, mạng lưới thương mại thế giới biến những hạn hán và lũ lụt vào thành những cơ hội kinh doanh, và khiến việc khắc phục nhanh và rẻ cho tình trạng thiếu thức ăn thành điều có thể làm được. Ngay cả khi có những chiến tranh, động đất hay tsunami [11] tàn phá toàn thể những quốc gia, những nỗ lực quốc tế thường thành công trong việc ngăn ngừa nạn đói. Mặc dù hàng trăm triệu người vẫn chịu đói hầu như mỗi ngày, nhưng trong hầu hết những quốc gia, có rất ít người thực sự chết vì đói.

Nghèo chắc chắn gây ra nhiều những vấn đề khác về sức khỏe, và thiếu dinh dưỡng sẽ rút ngắn tuổi sống lâu ngay cả trong những nước giàu nhất trên trái đất. Ở France, lấy thí dụ, 6 triệu người (khoảng 10 phần trăm dân số) chịu khổ vì nạn dinh dưỡng bấp bênh. Họ thức dậy buổi sáng không biết liệu họ có bất cứ gì để ăn cho bữa trưa; họ thường đi ngủ đói; và dinh dưỡng họ có được thì không cân bằng và không lành mạnh – rất nhiều tinh bột, đường và muối, và không đủ protein và vitamins. [12]

Nhưng nạn ‘dinh dưỡng bấp bênh thất thường’ không phải là nạn đói, và France của những năm đầu thế kỷ XXI không phải là France của năm 1694. Ngay cả trong những khu ổ chuột tồi tệ nhất xung quanh Beauvais hay Paris, người ta không chết vì họ đã không có gì ăn trong nhiều tuần liền.

Cùng biến chuyển tương tự đã xảy ra trong nhiều những nước khác, ghi nhận rõ nhất là nước Tàu. Qua hàng nghìn năm, nạn đói đã đuổi theo mỗi triều đại của nước Tàu, từ Hoàng Đế Vàng [13] đến Chủ tịch Đỏ Mao.

Một vài mười năm trước, ‘China’ đã là một lối nói tắt cho tình trạng thiếu lương thực. Hàng chục triệu người Tàu bị đói đến chết trong thảm họa Bước Nhảy Vọt Vĩ đại, và những nhà chuyên môn đều thường xuyên tiên đoán theo thói quen rằng vấn đề sẽ chỉ ngày càng tồi tệ hơn.

Năm 1974, Hội nghị Lương thực Thế giới đầu tiên đã được triệu tập tại Rome, và những phái đoàn đã nghiên cứu để giải quyết những màn cuối của vở kịch tận thế. Họ đã được cho biết rằng không có cách nào để nước Tàu nuôi hàng tỉ người của nó, và rằng đất nước đông dân nhất thế giới đã đang lao về phía thảm họa. Trong thực tế, nó đã đang lao về phía phép lạ kinh tế lớn nhất trong lịch sử. Kể từ năm 1974, hàng trăm triệu người Tàu đã thoát khỏi nghèo đói, và mặc dù hàng trăm triệu khác vẫn còn chịu khổ vì tình trạng thiếu thốn và thiếu dinh dưỡng, nhưng lần đầu tiên trong lịch sử của nó, nước Tàu bây giờ đã thoát được nạn đói. Thật vậy, trong hầu hết những quốc gia ngày nay, ăn quá nhiều đã trở thành một vấn đề còn tồi tệ hơn so với nạn đói. 

 

Nhìn lại lịch sử, các thảm họa thường đến từ 5 nguyên nhân: chiến tranh, nạn đói, khủng hoảng kinh tế, đại dịch và thảm họa khí hậu.

Nguy cơ Thế chiến III gia tăng

Cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine vẫn tiếp tục kéo dài khiến thế giới trở thành một nơi ngày càng nguy hiểm. Xét trên bề mặt, đây là cuộc xung đột quân sự giữa quân đội Nga và Ukraine ở chiến trường phía Tây và phía Nam. Tuy nhiên, sâu xa hơn, đây là sự phản ứng trên toàn quy mô của Nga trước sự mở rộng chiến lược không ngừng của Mỹ và NATO trong những năm qua.

Mặc dù không trực tiếp đưa quân tới Ukraine nhưng Mỹ và NATO vẫn đang sử dụng hầu hết các phương tiện của chiến tranh kết hợp như các lệnh trừng phạt tài chính, phong tỏa thông tin, hỗ trợ tình báo, hoạt động vệ tinh cùng với các công nghệ trên không và trong không gian để gây sức ép toàn diện với Nga.

Trong gần 2 tháng qua kể từ khi xung đột bùng phát, phương Tây đã áp hơn 5.000 lệnh trừng phạt lên Nga, nhiều hơn 50% lệnh trừng phạt Mỹ áp lên Iran trong 40 năm qua.

Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko hồi tháng 2 đã cảnh báo phương Tây về việc áp các biện pháp trừng phạt cứng rắn lên Nga, đồng thời nhận định, những biện pháp như vậy có thể gây ra chiến tranh thế giới lần thứ ba.

"Hiện nay, có nhiều cuộc trao đổi chống lại ngành ngân hàng, dầu mỏ, khí đốt và loại Nga khỏi SWIFT. Điều này còn tồi tệ hơn cả chiến tranh và đang đẩy Nga vào chiến tranh thế giới lần thứ ba", ông Lukashenko cho hay. Nhà lãnh đạo Belarus đánh giá, một cuộc chiến tranh hạt nhân có thể là kết cục cuối cùng.

Cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine ngày càng phức tạp, thậm chí có nguy cơ lan rộng thành cuộc chiến giữa Nga và NATO. Nga đã nhiều lần cảnh báo nước này sẽ coi các đoàn vận chuyển vũ khí sang Ukraine là mục tiêu quân sự hợp pháp giữa bối cảnh Mỹ và nhiều nước châu Âu tăng cường cung cấp vũ khí hạng nặng cho Kiev.

Ngày càng nhiều học giả dự báo nguy cơ bùng nổ Thế chiến III đang gia tăng và thậm chí kết luận rằng điều này có thể dẫn đến chiến tranh hạt nhân. Tình hình đang diễn biến theo hướng của một thảm họa toàn cầu.

Hồi tháng 3, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nhận định trong một cuộc trả lời phỏng vấn với NBC News rằng Nga có lẽ sẽ bắt đầu Thế chiến III.

"Như chúng ta từng chứng kiến cách đây 80 năm, khi Thế chiến II bắt đầu... không ai có thể dự đoán khi nào một cuộc chiến tranh toàn diện sẽ nổ ra", ông Zelensky bình luận.

Thế giới đối mặt cùng lúc 5 căn nguyên của thảm họa

Bên cạnh chiến tranh, ngày càng nhiều thảm họa xảy ra trên thế giới. Xung đột đã khiến hàng triệu nông dân Ukraine phải rời bỏ nhà cửa và bỏ qua vụ xuân, dẫn đến xuất khẩu nông nghiệp của Ukraine sụt giảm. Trước đó, Ukraine từng là một trong những nhà xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp quan trọng của thế giới với lúa mì và ngô lần lượt chiếm khoảng 10 và 15% xuất khẩu toàn cầu. 14 quốc gia phụ thuộc vào hơn 25% vào lúa mì nhập khẩu từ Ukraine, trong đó Libya chiếm 43% và Bangladesh chiếm 28%. Nếu không có những nguồn nhập khẩu thay thế phù hợp, các thành phố tại một vài nước đang phát triển có thể đối mặt với nạn đói nghiêm trọng.

Sự thiếu hụt lương thực và sự gia tăng giá năng lượng do tác động của cuộc chiến Nga - Ukraine đã hạn chế khả năng sản xuất của ngày càng nhiều quốc gia. Mỹ, EU, Argentina và Thổ Nhĩ Kỳ đã trải qua sự tăng giá nghiêm trọng trong khi tỷ lệ lạm phát ở châu Âu và Mỹ đã đạt mức cao nhất trong 40 năm qua.

Trong 2 năm qua, hơn 6 triệu người đã tử vong vì Covid-19. Một chuyên gia của Tổ chức Y tế Thế giới cảnh báo, dịch Covid-19 vẫn chưa trôi qua và số ca tử vong vẫn tiếp diễn. Từ tháng trước, số ca mắc đã tăng vọt với khoảng 1.000 người chết vì Covid-19 mỗi ngày. Nhiều người tin rằng nhờ có vaccine, chúng ta có thể cùng tồn tại với virus. Nhưng liệu điều đó có thể hạn chế thêm số ca tử vong? Liệu thuốc và vaccine có tiếp tục theo kịp tốc độ biến chủng của virus? Tất cả những điều này vẫn chưa rõ ràng.

Không ai dự đoán được rằng sự nhất trí toàn cầu được quan tâm nhất trong năm 2021 là "biến đổi khí hậu" lại gần như bị lãng quên vào năm 2022. Chiến tranh đã khiến sự hợp tác dừng lại và gây ra sự chia rẽ trên toàn thế giới, cũng như khiến chúng ta bỏ lỡ cơ hội cuối cùng để đoàn kết với nhau nhằm giải quyết thảm họa khí hậu. Băng tan, mực nước biển tăng, các hòn đảo nhỏ biến mất, các thảm họa tự nhiên xảy ra thường xuyên trong khi chiến tranh vẫn tiếp diễn trên thế giới.

Nhìn lại lịch sử, các thảm họa thường đến từ 5 nguyên nhân: chiến tranh, nạn đói, khủng hoảng kinh tế, đại dịch và thảm họa khí hậu. Mùa xuân năm 2022, nhân loại không dự đoán được rằng cả 5 nhân tố đó đều cộng hưởng với nhau theo cách chưa từng có. Thế giới có lẽ đang đứng trước thời khắc nguy hiểm nhất.

Vậy thế giới nên làm gì lúc này? Có lẽ giống như Tổng thống Franklin Roosevelt từng nói, "hơn cả việc kết thúc một cuộc chiến, chúng ta muốn sự kết thúc ngọn nguồn của mọi cuộc chiến tranh".

KIỀU ANH(VOV.VN)