TP.HCM bước vào giai đoạn phát triển mới với không gian mở rộng và mục tiêu trở thành siêu đô thị thông minh, bền vững. Việc phát triển theo mô hình định hướng giao thông công cộng giúp đô thị “tự nuôi mình” thông qua khai thác giá trị đất quanh các tuyến metro, tạo nguồn lực cho hạ tầng và nâng cao chất lượng sống.
Không chỉ là dự án hạ tầng giao thông, metro và mô hình đô thị định hướng giao thông công cộng (TOD) còn mở ra cuộc cách mạng về không gian sống, góp phần tái cấu trúc đô thị, giảm tải trung tâm và hình thành các khu đô thị xanh, đa chức năng. Qua đó, khắc họa tầm nhìn của TP.HCM trên hành trình hướng tới siêu đô thị thông minh, bền vững và đáng sống hàng đầu khu vực.
Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn - chuyên gia quy hoạch đô thị - chia sẻ với Dân Việt về tầm nhìn kết nối đa phương thức, cơ chế phát triển TOD và tư duy quản trị cần có để TP.HCM thật sự bứt phá trong giai đoạn mới.
Kết nối đa phương thức – chìa khóa cho siêu đô thị TP.HCM sau sáp nhập
PV: Ông đánh giá thế nào về cơ hội và thách thức khi TP.HCM trở thành “siêu đô thị” sau sáp nhập, đặc biệt liên quan đến hạ tầng giao thông và metro?
KTS Ngô Viết Nam Sơn trao đổi với Dân Việt. Ảnh: H.V
KTS Ngô Viết Nam Sơn: Cơ hội rất lớn nhưng thách thức cũng không nhỏ. Vấn đề đầu tiên là kết nối ba vùng – TP.HCM, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu – thành một thể thống nhất. Đây là tiền đề để phát triển hạ tầng đa phương thức, tận dụng thế mạnh từng khu vực, tạo ra lợi thế cộng hưởng cho toàn vùng.
Hệ thống đa phương thức này bao gồm đường bộ, đường sắt, đường thủy, đường hàng không và đặc biệt là metro. Khi đồng bộ, TP.HCM không chỉ có biển thực sự để phát triển kinh tế cảng mà còn có thể hình thành cụm cảng - trung tâm logistics lớn nhất cả nước, kết nối đến Tây Ninh, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu.
Ngoài ra, hệ thống metro sẽ mở rộng lên Bình Dương và xuống Bà Rịa - Vũng Tàu, tạo ra mạng giao thông liên vùng thuận tiện, giảm áp lực hạ tầng và mở không gian phát triển mới.
Việc sáp nhập sẽ mở ra những không gian phát triển mới, vậy TP.HCM cần điều chỉnh quy hoạch theo hướng nào?
-Tôi cho rằng TP.HCM nên điều chỉnh quy hoạch theo ba cực phát triển rõ ràng:
TP.HCM là đô thị tài chính – trung tâm sáng tạo.
Khu vực Bình Dương là đô thị công nghiệp, nơi có thể phát triển mạnh nhà ở giá rẻ, nhà ở xã hội cho công nhân.
Bà Rịa - Vũng Tàu là đô thị cảng biển và du lịch biển, hướng đến chuỗi đô thị sinh thái, nghỉ dưỡng.
Việc kết nối ba cực bằng metro sẽ giãn dân, giảm áp lực nội đô, đồng thời tăng diện tích mảng xanh. Mục tiêu là nâng diện tích công viên từ 0,5m²/người hiện nay lên khoảng 20m²/người trong tương lai.
TOD được xem là chìa khóa giải nén đô thị. Ông có thể nói rõ hơn về mô hình này?
-TOD (Transit Oriented Development – phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng) là mô hình mà metro đi đến đâu, giá trị đất và sức sống đô thị tăng đến đó.
Trước đây, chúng ta làm giao thông là chỉ chi tiền ra; với TOD, hạ tầng metro trở thành “đòn bẩy” thu lợi ngược trở lại.
Nhà nước đầu tư tuyến metro có thể tốn 1 tỷ USD, nhưng nếu phát triển TOD quanh các ga, giá trị đất có thể mang về hàng chục tỷ USD. Nói cách khác, TOD giúp đô thị “tự nuôi mình” và đầu tư các dự án khác.
Theo ông, TP.HCM nên bắt đầu triển khai TOD ở đâu và theo cách nào?
-Trước mắt, TP.HCM có thể thí điểm TOD dọc các tuyến metro đang và sắp triển khai, đặc biệt là tuyến metro số 1 (Bến Thành – Suối Tiên) và tuyến metro số 2 (Bến Thành – Tham Lương).
Vùng ảnh hưởng TOD nên được quy hoạch theo hai lớp:
Dọc tuyến metro: bán kính 50–200m tính từ trục đường.
Quanh các nhà ga: bán kính 400–800m.
Tuy nhiên, để làm được, phải có hành lang pháp lý đầy đủ – gồm nghị định, thông tư hướng dẫn cụ thể – để các địa phương có cơ sở triển khai, lãnh đạo “an tâm làm, không sợ sai”.
Quan trọng nhất là đồng thuận xã hội. Phát triển TOD phải chấp nhận cơ chế thị trường: thu hồi đất, đền bù theo đúng giá thực tế. Khi người dân thấy lợi ích rõ ràng, họ sẽ tự nguyện hợp tác. Nhà nước sẽ nhanh có quỹ đất sạch, đấu giá thu hút nhà đầu tư chiến lược, thu hồi vốn hạ tầng và thậm chí còn có lãi.
Phát triển TOD phải song hành metro và quy hoạch đất đai
Việc triển khai TOD đòi hỏi phối hợp đa ngành ra sao, thưa ông?
-TOD chỉ hiệu quả khi các công việc được làm song hành – từ quy hoạch, xây dựng metro, bồi thường, giải tỏa, đến đấu giá đất. Không thể làm kiểu “xong metro rồi mới quy hoạch TOD”.
KTS Ngô Viết Nam Sơn: Phát triển TOD phải song hành metro và quy hoạch đất. Ảnh: H.V
Điều này đòi hỏi sự phối hợp đa ngành giữa GTVT, Tài chính, Quy hoạch – Kiến trúc, Xây dựng, Tài nguyên Môi trường và cả doanh nghiệp. TP.HCM cần một “tổng công trình sư” – một tập đoàn hoặc tổ chức đầu mối đủ năng lực điều phối toàn bộ tiến trình TOD, theo mô hình hợp tác công – tư (PPP).
Nếu làm được, TOD sẽ tạo ra hàng triệu chỗ ở và việc làm mới, thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp đô thị, góp phần giảm kẹt xe, ô nhiễm và tăng chất lượng sống.
Một siêu đô thị như TP.HCM cần đổi mới tư duy quản trị ra sao để triển khai TOD hiệu quả?
Theo KTS Ngô Viết Nam Sơn, để quản trị siêu đô thị đa cực, từ lãnh đạo đến người thừa hành phải đổi mới tư duy quản trị đa ngành. Ảnh: H.V
-Tôi cho rằng phải thay đổi trên ba trụ cột:
Tư duy khoa học: Mọi quyết định về vốn, thời gian, nhân lực phải dựa trên phân tích dữ liệu, tránh cảm tính. Khi tính toán chính xác, sẽ hạn chế đội vốn, chậm tiến độ, và sai số trong quy hoạch.
Tư duy đa ngành: TOD là mô hình đô thị mới, gắn liền với metro, sân bay, cảng biển. Không thể để từng sở ngành làm riêng lẻ mà phải song hành ngay từ đầu.
Tư duy thị trường: Hiệu quả thực tế phải được đặt lên hàng đầu. Khi đền bù, giải tỏa đúng giá, người dân sẽ vui vẻ bàn giao đất; nhà đầu tư có động lực bỏ vốn; nhà nước thu lại lợi ích xã hội lớn hơn nhiều.
Ngoài ra, cần tư duy chuyển đổi số trong quản lý: dùng công nghệ AI, bản đồ số để giám sát, điều hành đô thị. Khi đó, một cán bộ có thể xử lý công việc hiệu quả gấp nhiều lần.
Ngoài tuyến số 1 và số 2, những tuyến metro nào nên được ưu tiên triển khai TOD?
-Các tuyến nối sân bay Tân Sơn Nhất, Thủ Thiêm – Long Thành, nhánh lên Bình Dương và xuống Bà Rịa – Vũng Tàu là ưu tiên hàng đầu. Đặc biệt, tuyến Thủ Thiêm – Long Thành – Bà Rịa – Vũng Tàu có tiềm năng tạo ra chuỗi đô thị du lịch, cảng biển, nghỉ dưỡng và công nghiệp logistics, mở ra không gian phát triển bền vững cho toàn vùng.
Ông kỳ vọng gì vào giai đoạn 2026–2030 khi TP.HCM triển khai mô hình này?
-Nếu triển khai đúng hướng, TOD sẽ giúp TP.HCM giải quyết được phần lớn bài toán kẹt xe, ô nhiễm, quá tải hạ tầng. Đây là nền tảng để thành phố tăng trưởng hai con số trong nhiều năm, tạo bước nhảy vọt trở thành đô thị thông minh bậc nhất Đông Nam Á.
KTS Ngô Viết Nam Sơn cho rằng: TOD sẽ giúp TP.HCM giải quyết được phần lớn bài toán kẹt xe, ô nhiễm, quá tải hạ tầng. Ảnh: H.V
Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết vẫn là con người – đội ngũ lãnh đạo và quản lý có tư duy đổi mới, dám chịu trách nhiệm, dám hành động vì mục tiêu chung.
Nếu làm tốt, trong 10–20 năm tới, diện mạo TP.HCM sẽ khác hoàn toàn: một siêu đô thị xanh – thông minh – bền vững, với hệ thống metro hiện đại, người dân đi lại thuận tiện mà không cần xe cá nhân.
Cảm ơn ông.
Hồ Văn - Theo Dân Việt
