Trong một bài bình luận sâu sắc mới đây, Alexander L. Vuving, giáo sư tại Trung tâm Daniel K. Inouye về Nghiên cứu An ninh Châu Á – Thái Bình Dương (DKI APCSS) ở Honolulu, Hawaii, đã phân tích những biến đổi mang tính bước ngoặt đang diễn ra tại Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm. Bài viết chỉ ra rằng những cải cách hiện nay không đơn thuần là thay đổi chính sách mà còn là nỗ lực được tính toán kỹ lưỡng nhằm định hình lại toàn diện đất nước.
Từ đối phó thách thức đến tầm nhìn trỗi dậy
Trong ba thập kỷ qua, Đảng Cộng sản Việt Nam đã hoạt động dựa trên "thuyết bốn nguy cơ" được xác định từ năm 1994, bao gồm "diễn biến hòa bình" do các thế lực thù địch cầm đầu, tụt hậu về phát triển kinh tế, chệch hướng khỏi chủ nghĩa xã hội, và tham nhũng. Các nhà lãnh đạo khác nhau đã nhấn mạnh vào những mối đe dọa khác nhau tùy theo từng thời kỳ. TBT Đỗ Mười, TBT Lê Khả Phiêu và TBT Nông Đức Mạnh tập trung vào "diễn biến hòa bình" và việc đi chệch khỏi con đường xã hội chủ nghĩa. Dưới thời TBT Nguyễn Phú Trọng (2011-2024), tham nhũng được xem là kẻ thù lớn nhất, với chiến dịch chống tham nhũng không ngừng nghỉ đã định hình lại bối cảnh chính trị đất nước.
Giờ đây, TBT Tô Lâm đang viết lại kịch bản với một chiến lược khác biệt. Ông xác định tình trạng trì trệ kinh tế là thách thức lớn nhất đối với Việt Nam và đặt mục tiêu hiện đại hóa nhanh chóng, đồng thời thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình. Đại chiến lược của ông khác hẳn với những người tiền nhiệm, vốn đều là những chiến lược tập trung ứng phó các mối đe dọa. Trong khi các lãnh đạo trước đây bận tâm đến các nguy cơ khác nhau, thì tầm nhìn của Tô Lâm đối với Việt Nam không phải là sự sống còn mà là sự trỗi dậy.
Đáng chú ý là chỉ 10 ngày sau khi nhậm chức, TBT Tô Lâm đã tuyên bố đất nước bước sang một kỷ nguyên mới, theo đó trên thực tế đã chấm dứt kỷ nguyên đổi mới. Ông gọi kỷ nguyên mới này là kỷ nguyên "vươn mình" của Việt Nam, nhấn mạnh vào sự phục hưng đất nước hơn là quản lý khủng hoảng. Trong một động thái chưa từng có, ông đã liên kết các mục tiêu kỷ niệm 100 năm ngày thành lập đảng và quốc khánh vào năm 2030 và 2045 với tăng trưởng kinh tế hai chữ số. Điều này không chỉ làm tăng tầm quan trọng và rủi ro cho các chính sách kinh tế của Việt Nam, mà còn khiến các đối thủ khó có thể thách thức các tham vọng dài hạn của đất nước.
Cải cách mạnh mẽ trong bối cảnh toàn cầu đầy thách thức
Những hiểu biết thông thường về nền chính trị Việt Nam từ lâu đã cho rằng sự ổn định, cải cách dần dần, và tính liên tục về mặt ý thức hệ là những điều tối quan trọng. Nhưng TBT Tô Lâm đang phá bỏ sách lược này. Việc tái cấu trúc bộ máy hành chính của đảng-nhà nước được đánh giá là động thái lớn nhất trong lịch sử Việt Nam sau đổi mới. Nghiến răng, đau để thay đổi. Và việc ông nhấn mạnh vào nâng cấp và đổi mới công nghệ báo hiệu một sự chuyển dịch khỏi các mô hình kinh tế trước đây. Bằng cách thu hẹp khoảng cách giữa lời nói và hành động, TBT Tô Lâm đang thể hiện cam kết hiện đại hóa mạnh mẽ.
Quỹ đạo kinh tế của Việt Nam cũng được định hình bởi các yếu tố toàn cầu nằm ngoài tầm kiểm soát của TBT Tô Lâm. Suốt nhiều năm qua, sự thống trị của Trung Quốc đối với chuỗi cung ứng toàn cầu đã đẩy Việt Nam xuống nhóm nước sản xuất có giá trị gia tăng thấp. Việc tái cấu trúc các chuỗi cung ứng này trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Trung đã tạo ra cơ hội cho Việt Nam leo lên chuỗi giá trị, nhưng những thay đổi này vẫn đầy bất định. Tuy nhiên, quyết định cải cách của TBT Tô Lâm đã nâng kỳ vọng lên một mức cao chưa từng có, với ĐCSVN chính thức xem tăng trưởng hai chữ số là mục tiêu quốc gia.
Tổng Bí thư Tô Lâm không phải một nhà cải cách tự do theo phong cách Đổi Mới 2.0. Ông được nhìn nhận như một người theo chủ nghĩa hiện đại hóa với hình mẫu là những người theo chủ nghĩa phát triển chuyên chế như Park Chung-hee của Hàn Quốc. Những cải cách của ông là có thật và chúng sẽ thay đổi nhà nước và nền kinh tế Việt Nam theo những cách sâu sắc.
Có một điều rõ ràng: TBT Tô Lâm đang định hình lại Việt Nam.