Chỉ mới hơn một tháng sau khi bước sang năm 2025, người ta đối mặt với nhiều bất ngờ...
Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn của ASEAN. Trong ảnh: Một chuyến tàu chở hàng đông lạnh từ Trung Quốc sang Việt Nam. Ảnh: VCG
Liên tục những bất ngờ và những pha bẻ lái thần sầu
Trước tiên, tốc độ triển khai chiến tranh thương mại của tân Tổng thống Mỹ Donald Trump nhanh hơn hẳn những gì các tổ chức phân tích dự báo. Trong tháng 12-2024, nhiều báo cáo phân tích dự đoán rằng sớm lắm phải đến cuối tháng 2-2025 ông Trump mới có thể ra được những chính sách rõ ràng về thuế quan với các tên tuổi nổi bật như Trung Quốc, Mexico, Nhật Bản, Canada và Liên minh châu Âu (EU), đồng thời đặt cột mốc giữa năm 2025 cho các chính sách về thương mại của ông Trump. Thế nhưng, chỉ mới đầu tháng 2 ông Trump đã mở một loạt “chiến dịch”.
Cụ thể, ngày 1-2, Mỹ công bố mức thuế mới với ba đối tác nhập khẩu lớn là Canada, Mexico và Trung Quốc. Trong đó, thuế đối với Canada và Mexico là 25% (trừ mặt hàng năng lượng từ Canada chỉ bị đánh thuế 10%), trong khi thuế đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc tăng thêm 10%.
Người ta sẽ tìm cách che chắn và tránh đòn, để nếu có trúng đòn thì cũng không nặng. Và do đó những dự đoán về tác động của thương chiến hay cú sốc AI có thể không lớn như dự đoán.
Thị trường phản ứng tiêu cực với tin này, một số đã vội bàn đến kịch bản điều chỉnh sâu của các thị trường và Morgan Stanley đã lên bài phân tích cho rằng có khả năng Mexico và Canada đi vào suy thoái. Đồng peso Mexico và đô la Canada mất giá mạnh.
Tuy nhiên, khi thị trường còn đang loay hoay với kịch bản xấu của mình, ngày 3-2 ông Trump đã “quay xe” sau khi điện đàm với Tổng thống Mexico và Thủ tướng Canada, tuyên bố tạm dừng áp dụng chính sách thuế kể trên trong một tháng, đổi lại hai nước kia phải đưa ra những kế hoạch kiểm soát ở biên giới để ngăn chặn buôn bán ma túy vào Mỹ.
Đồ thị tỷ giá biến thành hình “cây thông” (chỉ sự đảo chiều nhanh chóng) và một số nhà giao dịch theo xu hướng đã thua lỗ vì nghĩ peso Mexico và đô la Canada còn phải mất giá nữa, trong khi nhóm nghĩ ngược lại tiến hành bắt đáy, chuẩn bị sẵn tâm lý gồng lỗ thì “chưa kịp gồng đã lời”.
Tiếp sau đó, ngày 8-2 ông Trump cho biết sẽ tung ra một loạt thuế quan mới với nhiều nước trong tuần sau. Trong ngày 7-2, một số tờ báo đã bàn luận về khả năng Nhật Bản và EU bị nhắm tới. Thủ tướng Đức Olaf Scholz tuyên bố EU sẵn sàng đáp trả các biện pháp thuế quan của Mỹ “chỉ trong vòng một giờ” nếu Washington áp thuế lên hàng hóa châu Âu. Có người âm thầm lo ngại Việt Nam sẽ bị tác động xấu. Thị trường tiền mã hóa (crypto) lo ngại, bitcoin mất mốc 100.000 đô la Mỹ còn giá vàng thì vượt mốc 2.900 đô la Mỹ.
Đầu tuần lễ sau đó, vào ngày 10-2 (giờ Mỹ), ông Trump cho biết Mỹ sẽ áp thuế nhập khẩu 25%, “không có ngoại lệ”, với toàn bộ nhôm, thép nhập khẩu vào Mỹ. “Việc này đồng nghĩa sẽ có nhiều doanh nghiệp đến Mỹ hoạt động”, ông Trump nói sau khi ký sắc lệnh áp thuế tại Phòng Bầu dục. Trước đó, ý định này đã được ông công bố hôm 9-2 nhưng chưa có thông tin chi tiết. Thuế nhôm, thép nhập khẩu mới vào Mỹ sẽ có hiệu lực từ ngày 4-3.
Thị trường lần này lại có phản ứng trái chiều ở các góc thị trường khác nhau.
Trong khi thị trường cổ phiếu nói chung lấy lại sắc xanh vì tuyên bố này chỉ gói gọn ở thị trường nhôm và thép, không mở rộng các gói thuế quan khác, không leo thang chiến tranh thương mại với Trung Quốc và các nước khác như lo sợ.
Trong khi đó, thị trường vàng vẫn cho thấy nỗi lo đáng kể khi mà các quỹ đầu tư vẫn tiếp tục di chuyển tiền vào kênh trú ẩn an toàn này. Giá vàng quốc tế tiếp tục đi lên, với các hợp đồng giao sau đáo hạn tháng 4-2025 tiến sát 2.950 đô la Mỹ/ounce. Trong nước, vàng miếng SJC vọt lên gần 93 triệu đồng/lượng. Dự đoán giá vàng 3.000 đô la/ounce được cho là không tưởng vào năm ngoái nay sắp thành sự thật.
Người ta sẽ tìm cách che chắn và tránh đòn, để nếu có trúng đòn thì cũng không nặng. Và do đó những dự đoán về tác động của thương chiến hay cú sốc AI có thể không lớn như dự đoán.
Điều bất ngờ với nhiều người là trong bối cảnh diễn biến như vậy của kinh tế toàn cầu, và với tình trạng tăng trưởng kinh tế của EU và Anh được dự báo có thể dưới 1%, thì cổ phiếu các nền kinh tế này lại tăng mạnh trong một tháng qua, trở thành nhóm dẫn đầu thị trường phát triển, vượt xa Mỹ.
Nhiều lý giải được đưa ra, bao gồm chuyện cổ phiếu Mỹ đang bị định giá quá cao, châu Âu là “bến đỗ an toàn” vì khả năng Mỹ đưa ra mức thuế quan lớn với EU là không cao, lợi nhuận quí 4-2024 của các công ty niêm yết ở châu Âu không xấu như dự đoán, và do ngân hàng trung ương châu Âu (ECB) và Anh (BOE) đều cắt lãi suất.
AI: chú ngựa ô DeepSeek
Trong những diễn biến ở trên, không thể không kể đến một cú sốc đã kìm hãm các cổ phiếu trong nhóm công ty công nghệ vốn hóa lớn (big tech) của Mỹ, đó là sự xuất hiện của chú ngựa ô DeepSeek trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI).
Trong khi các ông lớn ở Mỹ đề xuất các gói chi tiêu vốn hàng chục đến hàng trăm tỉ đô la cho lĩnh vực AI (ví dụ dự án Stargate với ước tính 500 tỉ đô la), DeepSeek giống như tay chơi khởi nghiệp máu mặt giữa “đấu trường AI” khẳng định chỉ cần 6 triệu đô la là làm ra được mô hình V3 ngon lành. Nghe cứ như bảo mở quán cơm mà vốn chỉ cần tốn sáu cái chén!
Cách huấn luyện mô hình của DeepSeek giống như dạy theo kiểu “học lỏm”: bạn có một mô hình lớn, biết hết về vật lý thiên văn, Shakespeare, và lập trình Python. Bằng cách cẩn thận chọn ví dụ và lặp lại quá trình huấn luyện, bạn có thể dạy mô hình nhỏ sinh ra những câu trả lời tương tự mà không cần chứa toàn bộ lượng thông tin khổng lồ bên trong. Nó giống như chép được lời giải, nhưng không mang theo cả thư viện.
Điều đó cho phép nó hạ thấp đáng kể chi phí và rào cản tiếp cận AI. Việc DeepSeek R1 phát hành dưới dạng mã nguồn mở cũng “dân chủ hóa” quyền truy cập vào AI, cho phép các doanh nghiệp và chính phủ toàn cầu xây dựng dựa trên mô hình này, mà không phải lo về giấy phép hay những hạn chế do công ty Mỹ áp đặt.
Ngay sau khi DeepSeek công bố không bao lâu, OpenAI phải ra phiên bản o3-mini như một giải pháp AI mạnh mẽ nhưng vẫn tiết kiệm chi phí. Trước đó, họ đã giới thiệu phiên bản o3 với chi phí ngoài tầm với của đa số người sử dụng cá nhân.
Điều này cho thấy sự cạnh tranh từ Trung Quốc đối với lĩnh vực AI có thể tạo ra nhiều bất ngờ khác nữa trong tương lai. Trong khi đó, nó cũng đập vỡ niềm tin chắc là Mỹ dẫn đầu trong lĩnh vực này và chúng ta cần những con chip xịn bậc nhất của Nvidia để huấn luyện AI. Trong thực tế DeepSeek đã được huấn luyện từ một số lượng chip loại thường hơn, ít nhất nếu chúng ta tin họ nói.
Điều gì ở đằng sau? Nhu cầu đa dạng hóa!
Quan sát bộ phim “hành động kịch tính” ở Mỹ, châu Âu và Trung Quốc trong ba tuần qua, tôi rút ra ba điều.
Thứ nhất, ông Trump đã ra những quyết định nhanh chóng, quyết liệt và có phần mang tính gây hấn (aggressive) đối với nhiều nước. Chính các nhà bình luận của Mỹ cũng phải thừa nhận sự “hung hăng” như vậy.
Thứ hai, các quỹ đầu tư trên thị trường vẫn đang loay hoay tìm cách đa dạng hóa danh mục đầu tư của mình. Việc mua vàng hay cổ phiếu châu Âu, thậm chí trái phiếu Ấn Độ không nhất thiết phản ánh niềm tin chắc chắn vào các công cụ đầu tư này, mà họ chỉ muốn “chia bớt” một lượng tiền đã đổ vào thị trường Mỹ qua các túi khác để tránh rủi ro. Điều này là bình thường trong bối cảnh bất định tăng lên.
Cuối cùng, bên cạnh việc đa dạng hóa của các nhà đầu tư, thì các doanh nghiệp cũng sẽ gia tăng chiến lược đa dạng hóa thị trường xuất khẩu cũng như lựa chọn nhiều nhà cung cấp hơn, để đối phó với một ông Trump hay thay đổi.
Chiến lược đa dạng hóa này của các nước có thể sẽ có lợi cho Việt Nam. Ví dụ nhiều công ty Trung Quốc đang tích cực đa dạng hóa hơn, và các đại công ty ở nước này đang tích cực yêu cầu nhà cung cấp “đa dạng hóa chuỗi cung ứng sang Việt Nam” như trường hợp của Shein gần đây đăng trên Bloomberg.
Trong khi đó, bản thân Việt Nam cũng cần đa dạng hóa.
Ví dụ, với chuyện thuế liên quan đến thép, ông Đỗ Ngọc Hưng - tham tán thương mại, trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Mỹ, nhận định: “Việc Mỹ áp dụng thuế 25% với toàn bộ hàng (thép, nhôm) nhập khẩu, sản phẩm thép Việt Nam vẫn có cơ hội tiếp tục xuất khẩu khi năng lực của các nhà sản xuất thép, nhôm của Mỹ chưa thể đáp ứng ngay. Dù vậy, biên độ lợi nhuận của doanh nghiệp sẽ giảm xuống”.
Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Mỹ khuyến cáo doanh nghiệp Việt Nam cần đánh giá tình hình để có chiến lược kinh doanh phù hợp, mở rộng xuất khẩu sang các thị trường có hiệp định thương mại tự do (FTA) với Việt Nam, tránh phụ thuộc vào một thị trường.
Những diễn biến kể trên được một số chuyên gia phân tích phương Tây gọi là bất định từ rủi ro đã biết trước (known unknowns). Rủi ro biết trước là về thương chiến. Còn chuyện không biết trước là tác động của nó. Mà nếu như vậy, chỉ có thể phòng thủ bằng chiến lược đa dạng hóa mà thôi. Điều đó giải thích được rất nhiều thay đổi tưởng chừng là hỗn loạn trong nhiều ngày qua. Đó là vì tiền và chiến lược kinh doanh đổi hướng sang nhiều nơi khác nhau.
Người ta không đứng yên để chống đỡ với những cú đấm bất ngờ như trong phim siêu anh hùng. Người ta sẽ tìm cách che chắn và tránh đòn, để nếu có trúng đòn thì cũng không nặng. Và do đó những dự đoán về tác động của thương chiến hay cú sốc AI có thể không lớn như dự đoán.
Và trong khi ai cũng đang dự đoán năm 2025 sẽ khó khăn, thì lãi suất các nước đang đi xuống. Có thể thị trường tài sản các nước lại sẽ gặp một bất ngờ nữa trong năm nay nếu tiền bỗng rẻ đi nhanh chóng.
Hồ Quốc Tuấn - Theo TheSaigonTimes
