Tổng thống Donald Trump lên cầm quyền sắp tròn ba tháng, những quyết sách mà chính quyền Trump 2.0 đã đưa ra trong thời gian ngắn ngủi vừa qua trong đó có những quyết sách được ví như những cơn địa chấn đã (hoặc) gây phấn khích (hoặc) gây ngạc nhiên đối với không chỉ người dân Mỹ mà ngay cả với các quốc gia được coi là đồng minh truyền thống hoặc sân sau của Mỹ.
Có lẽ chưa khi nào, giới truyền thông Mỹ và quốc tế lại cảm thấy bị “hụt hơi” khi cố gắng để theo kịp chương trình làm việc dày đặc của một nguyên thủ quốc gia như của ông Trump. Mỗi sớm mai thức dậy là dư luận và giới truyền thông lại đón nhận một hoặc nhiều quyết sách mới của chính quyền Trump 2.0.
1. Từ những chuyển dịch của tình hình tại Mỹ và trên thế giới trong ba tháng qua, chúng tôi muốn gửi tới bạn đọc một vài suy ngẫm…
Những quyết định gây chấn động
Trước hết đó là việc một nội các được hình thành nhanh chóng chưa từng có, trong đó Chánh Văn phòng Nhà Trắng được bổ nhiệm chỉ một ngày sau khi ông đắc cử. Chỉ gần một tháng sau chiến thắng, ông Trump đã hình thành xong bộ máy chính quyền mới bởi ông đã có sự chuẩn bị nhân sự từ khi tham gia chiến dịch tranh cử.
Một nội các trẻ, trung thành và giàu có… cho dù có người lúc ban đầu bị đánh giá là ít kinh nghiệm chính trường. Điểm mạnh của nội các là những ứng viên trên đều là những người ủng hộ hoàn toàn quan điểm “Nước Mỹ trên hết” cũng như những chính sách lớn của ông về đối ngoại, thương mại, năng lượng, nhập cư và phương thức điều hành Chính phủ.
Ngay trong ngày đầu tiên nhậm chức, Tổng thống Trump đã ký và ban hành hàng loạt sắc lệnh làm thay đổi toàn diện nhiều chính sách trong nước và quốc tế. Ảnh: AFP
Điểm thứ hai đó là ngay trong những giờ đầu tiên ngồi vào ghế Tổng thổng nhiệm kỳ 2, ông Trump đã ký và ban hành khoảng 200 sắc lệnh hành pháp, bản ghi nhớ và tuyên bố Tổng thống liên quan đến nhiều lĩnh vực mà ông đánh giá là cấp bách và quan trọng. Một con số kỷ lục mà chưa Tổng thống nào vượt qua. Đa số những lĩnh vực này đã được đưa vào cương lĩnh tranh cử Tổng thống.
Mặt khác, ông Trump cũng tuyên bố hủy bỏ 78 sắc lệnh của chính quyền Biden như dỡ bỏ lệnh liên quan đến giảm rủi ro của trí tuệ nhân tạo AI cho người sử dụng và an ninh quốc gia; lệnh quy định đảm bảo 50% lượng xe mới được bán vào năm 2030 phải là xe điện và lệnh đưa Cuba ra khỏi danh sách các quốc gia tài trợ khủng bố.
Những lĩnh vực chính đã được chính quyền Trump 2.0 quan tâm
Trước hết đó là chính sách nhập cư. Bên cạnh việc tập trung vào việc dừng tiếp nhận người tị nạn, chính quyền Trump 2.0 đã khởi động chiến dịch trục xuất quy mô lớn nhất, ban bố tình trạng khẩn cấp ở phía Nam, huy động sự tham gia của quân đội để đưa khoảng 11 triệu người nhập cư bất hợp pháp ra khỏi Hoa Kỳ. Ngay trong tuần lễ đầu tiên chính quyền Trump đã trục xuất 7.300 người đến từ nhiều quốc gia. Chiến dịch này dự kiến sẽ kéo dài nhiều năm, với quy trình trục xuất nhanh chóng, bỏ qua các phiên điều trần pháp lý thông thường.
Chính quyền đã tái khởi động lệnh cấm nhập cảnh đối với công dân từ một số quốc gia có đa số người dân theo đạo Hồi và tuyên bố chấm dứt việc cấp quyền công dân theo nơi sinh cho trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Mỹ nếu cha mẹ không có quốc tịch Mỹ.
Tuy nhiên, ngày 25 tháng 2 vừa qua ông Trump đã đưa ra một quyết định bất ngờ khi tuyên bố sẽ phát hành “Thẻ vàng” trị giá 5 triệu đô la để thay thế cho chương trình thị thực đầu tư nhập cư EB-5. Theo ông loại thẻ này sẽ cấp cho “Những người có tiền và những người tạo ra việc làm” ở Mỹ! Một quyết định rất Trump.
Chính sách kinh tế và thương mại là một trong các quyết định gây bất ngờ nhất, đó là việc áp dụng thuế quan toàn diện để bảo về ngành công nghiệp trong nước và giảm thâm hụt thương mại. Theo đó Mỹ sẽ áp thêm 10% thuế đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ, và sẽ tăng lên hơn 60% đối với các sản phẩm đến từ Trung Quốc, 25% đối với tất cả các sản phẩm nhập khẩu từ Canada và Mexico, Đan Mạch. Riêng thép và nhôm nhập khẩu vào Mỹ sẽ chịu mức thuế là 25%.
Mỹ tuyên bố rút khỏi thỏa thuận thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu vì “không có giá trị hay hiệu lực” tại Mỹ, đồng nghĩa với việc Hoa Kỳ chính thức rút khỏi thỏa thuận này.
Với Chính sách năng lượng và môi trường, chính quyền Trump tuyên bố sẽ rút khỏi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu: Đây là lần thứ hai trong vòng một thập kỷ, Hoa Kỳ rút khỏi các cam kết khí hậu toàn cầu. Mặt khác, ông Trump đã ký sắc lệnh nới lỏng các quy định hạn chế đối với các công ty khai thác nhiên liệu hóa thạch, nới lỏng quy định về môi trường, chấm dứt các chính sách ưu đãi đối với lĩnh vực xe điện.
Việc nâng cao tính hiệu quả của Chính phủ được chính quyền của ông Trump 2.0 quan tâm đặc biệt. Ngay trong ngày đầu tiên, đã có sắc lệnh yêu cầu công chức liên bang trở lại làm việc toàn thời gian và trực tiếp.
Bộ Hiệu quả Chính phủ (Government Efficiency Department – DOGE) dưới chính quyền Tổng thống Donald Trump 2.0 là Bộ mới được thành lập với mục tiêu: Cải cách quản lý hành chính; tăng cường khả năng làm việc hiệu quả của các cơ quan hành chính; giảm thiểu thủ tục hành chính phức tạp; tối ưu hóa ngân sách, đảm bảo các nguồn lực tài chính được phân bổ hợp lý và có hiệu quả, tránh lãng phí; tiến hành các bước để cắt giảm các quy định, giấy phép không cần thiết, giúp doanh nghiệp và công dân dễ dàng tiếp cận các dịch vụ công hơn.
Một trong những quyết định đang gây ra rất nhiều tranh cãi đó là việc giải thể Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) với lý do đây là cơ quan lãng phí ngân sách, không hiệu quả, có nhiều chương trình không phù hợp với lợi ích quốc gia của nước Mỹ.
DOGE tuyên bố đã tiết kiệm được 55 tỷ USD thông qua các biện pháp cắt giảm, bao gồm cả việc giải thể USAID. Tổng thống Trump cũng đề xuất sử dụng 20% số tiền tiết kiệm được để trả lại cho người dân Mỹ, mỗi gia đình sẽ nhận được séc trị giá 5.000 USD, và 20% khác để giảm nợ công liên bang.
Về đối ngoại nét nổi bật là sự xoay chuyển trong chính sách đối với Nga và tiến trình giải quyết cuộc xung đột tại Ukraine
Ông Trump đã chủ động trong việc phá băng quan hệ với Nga và cũng công khai tuyên bố cần phải kết thúc cuộc xung đột ở Ukraine. Lần đầu tiên sau ba năm, Nga và Mỹ đã đối thoại và đang tiếp tục đối thoại. Hai bên đều đánh giá là nghiêm túc, tích cực, tôn trọng nhau và có kết quả.
Tình hình vẫn đang có nhiều diễn biến, hiện còn quá sớm để nói về bất kỳ một sự thỏa hiệp nào giữa hai cường quốc, tuy nhiên đây thực sự là một bước ngoặt lớn trong quan hệ Mỹ – Nga khi hai bên nhất trí khôi phục lại các phái bộ ngoại giao, cam kết bổ nhiệm sớm đại sứ, đồng thời giải quyết việc tịch thu bất động sản của Nga tại Mỹ và bãi bỏ các hạn chế đối với chuyển khoản ngân hàng đối với phía Nga cũng như đề cập đến việc hợp tác trong nhiều dự án kinh tế lớn, trong đó có dự án tại Bắc Cực. Ngày 24/2 vừa qua Tổng thống Putin cho biết ông đã đề nghị phía Mỹ cùng tham gia khai thác đất hiếm và bán nhôm cho Mỹ.
Cuộc gặp “phá băng” giữa các quan chức cấp cao Mỹ và Nga hôm 18/2/2025 tại Ả Rập Xê-út. Ảnh: Bộ Ngoại giao Nga
Với NATO, ngay từ khi mới nhậm chức, chính quyền Trump yêu cầu các thành viên NATO tăng chi tiêu quốc phòng lên ít nhất 3% GDP, cao hơn mức 2% hiện tại. Ông cảnh báo rằng Mỹ có thể giảm sự hiện diện quân sự tại các quốc gia không đáp ứng yêu cầu này, Mỹ sẽ rút dần sự có mặt tại châu Âu, thúc đẩy các đồng minh châu Âu nâng cao chi tiêu quốc phòng và thực hiện các nghĩa vụ tài chính.
Về một giải pháp đối với cuộc xung đột tại Ukraine: Tình hình xoay chuyển nhanh chóng và liên tục có những diễn biến bất ngờ, hiện rất khó để đưa ra dự đoán về một giải pháp hòa bình.
Câu hỏi lớn nhất hiện nay, đó là các cuộc đàm phán về một giải pháp cho Ukraine sẽ đi về đâu? liệu Mỹ và Ukraine có khả năng ngồi lại với nhau hay không? liệu Mỹ sẽ có còn đảm nhận vai trò trung gian cho một giải pháp hòa bình trong cuộc chiến này nữa hay không?
Vừa qua cả thế giới đã sững sờ chứng kiến cuộc gặp giữa ông Trump và ông Zelensky tại Nhà Trắng biến thành một cuộc cãi vã công khai, đầy giận dữ và xúc phạm lẫn nhau ngay trước mặt giới truyền thông.
Ông Zelensky đã phải rời Nhà Trắng sớm hơn, hai bên hủy họp báo chung, không ký thỏa thuận khoáng sản như dự kiến. Quan hệ hai bên đang bị rơi vào điểm thấp nhất. Ukraine tạm thời đã mất đi sự ủng hộ từ Mỹ vì “Tổng thống Trump vốn rất nhạy cảm và hoài nghi sâu sắc về Tổng thống Zelensky” như lời một quan chức cao cấp Mỹ giấu tên nhận xét. Ông Trump cũng đã tuyên bố mạnh mẽ rằng ông Zelensky “đã bỏ lỡ cơ hội kết thúc xung đột khi Mỹ muốn ngừng bắn”.
Theo tin mới nhất, Cố vấn Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Waltz nói trong cuộc phỏng vấn với CNN ngày 2.3 khi trả lời câu hỏi về việc liệu Mỹ có muốn ông Zelensky rời ghế Tổng thống, đã trả lời rằng Mỹ “cần một lãnh đạo có thể làm việc với với Mỹ, sau đó là thỏa thuận với Nga và chấm dứt cuộc chiến”. Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson cũng nêu quan điểm rằng Ukraine “cần lãnh đạo mới nếu ông Zelensky không tuân thủ các yêu cầu từ Washington”, vì nếu ông Zelensky đi lệch khỏi mục tiêu chấm dứt chiến sự thì nước Mỹ đang gặp rắc rối thực sự. ..
Có thể thấy rõ rằng cuộc chiến tại Ukraine vẫn là trục chính chi phối quan hệ giữa Mỹ với châu Âu, NATO và các đồng minh và quan hệ giữa Mỹ với châu Âu cũng đang có nhiều dấu hiệu ngày càng trái ngược về Ukraine. Các nước châu Âu cũng chua xót nhận ra rằng Mỹ không còn quan tâm đến an ninh của châu Âu và đang tính đến khả năng xấu nhất là Mỹ sẽ từ bỏ Ukraine, châu Âu sẽ phải chuẩn bị sẵn sàng để gánh vác hoàn toàn trách nhiệm với cuộc chiến này.
Trước những diễn biến đột ngột vừa qua, nhiều nước châu Âu cho rằng Mỹ không còn là đồng minh trong cuộc chiến ở Ukraine và đã “đổi phe”. Nguyên thủ nhiều quốc gia châu Âu, đặc biệt là Pháp, Đức, Anh đưa ra các tuyên bố mạnh mẽ ủng hộ Ukraine và bày tỏ quyết tâm “tìm ra con đường dẫn đến hòa bình và chủ quyền cho Ukraine”.
Các nước châu Âu đã bắt tay nhau để hành động. Họ liên tục tổ chức các cuộc Hội nghị thượng đỉnh đặc biệt, quan trọng, để thống nhất các kiến nghị và giải pháp tăng chi tiêu quốc phòng và giảm sự phụ thuộc vào Mỹ với mục tiêu bảo vệ Ukraine hơn nữa.
Phản ứng của châu Âu để bảo vệ lợi ích và giá trị của mình là dễ hiểu và thích hợp, tuy nhiên, câu hỏi lớn nhất với châu âu hiện nay lại phụ thuộc vào chính ý chí chính trị và sự nhất trí của các nước thành viên. Đây là điều mà châu Âu đang thiếu. Đơn cử một ví dụ, trong khi nhiều nước châu Âu cấp tập để chuẩn bị cho các Hội nghị cấp cao bàn về giải pháp Ukraine thì Thủ tướng Italia Giorgia Meloni lại đề nghị tổ chức “một hội nghị thượng đỉnh EU – Hoa Kỳ ngay lập tức để thảo luận về cách cùng nhau đối mặt với những thách thức lớn, bắt đầu từ Ukraine”!
Trong quan hệ với Trung Quốc: Chính quyền Trump tiếp tục duy trì lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại. Tổng thống Trump đã đề xuất áp thuế 60% lên tất cả hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc và hạn chế xuất khẩu các mặt hàng công nghệ cao, đặc biệt là chip bán dẫn, nhằm kiềm chế sự phát triển của Trung Quốc.
Ngay trong những ngày đầu nhậm chức Tổng thống, Trump đã tiếp Thủ tướng Nhật Bản và Thủ tướng Ấn Độ. Với Nhật Bản, những động thái ban đầu cho thấy có thể quan hệ song phương sẽ vẫn khá vững mạnh. Với Ấn Độ, chính quyền Trump có thể coi Ấn Độ là một đối tác chiến lược quan trọng trong việc đối phó với Trung Quốc. Mối quan hệ này có thể sẽ tiếp tục được củng cố thông qua các thỏa thuận quốc phòng và thương mại.
Chính sách Trung Đông: Chính quyền Trump tiếp tục ủng hộ mạnh mẽ Israel và thúc đẩy bình thường hóa quan hệ giữa Israel và các quốc gia Ả Rập, như Saudi Arabia. Đồng thời, Mỹ tăng cường áp lực lên Iran thông qua việc tái áp đặt các biện pháp trừng phạt và cô lập kinh tế.
Những chuyển động khác liên quan đến đối ngoại cũng rất đáng chú ý, đó là ông Trump cũng ngay lập tức ký sắc lệnh rút Mỹ khỏi Tổ chức Y tế thế giới (WHO), rút khỏi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu (Lần thứ hai và sẽ có hiệu lực sau một năm). Ngoài ra, ông Trump còn ký sắc lệnh dừng viện trợ phát triển cho nước ngoài trong vòng 90 ngày.
2. Nhiều nhà quan sát cho rằng để có thể giải mã phần nào cho những quyết định sắc lạnh, quyết đoán, đôi khi đầy bất ngờ của chính quyền Trump 2.0 trong ba tháng qua, chúng ta có thể dựa trên một số yếu tố sau:
Một bối cảnh chính trị có quá nhiều thay đổi và thách thức
Ông Trump lên cầm quyền trong bối cảnh chính trị vô cùng phức tạp và đầy thách thức cả về đối nội lẫn đối ngoại. Những di sản của chính quyền Biden để lại cũng rất nặng nề và là hậu quả của việc theo đuổi chính sách toàn cầu của nhiều đời Tổng thống Mỹ kể từ sau khi Liên Xô sụp đổ năm 1991. Mỹ khi đó đứng đầu thế giới và tự cho phép mình lập ra nhiều luật lệ, cũng như nhiều tổ chức quốc tế để phục vụ cho vai trò quyết định trật tự thế giới của Mỹ.
Từ đó Mỹ dùng kinh tế, quân sự, các sức mạnh cứng và mềm để lôi kéo và khống chế các đồng minh của mình, Mỹ đã tạo dựng ra nhiều công cụ của riêng Mỹ để thâu tóm toàn cầu. Mỹ lập rất nhiều căn cứ quân sự, gần 300 căn cứ trên toàn thế giới tại khắp các châu lục, tăng cường lực lượng hải quân, sử dụng răn đe vũ khí hạt nhân, phát triển các tiềm lực quân sự khổng lồ để khống chế và tấn công vào bất cứ đối thủ nào chống lại Mỹ.
Về kinh tế, cả thế giới bị ràng buộc bởi đồng đô la. Đô la trở thành đồng tiền dự trữ quốc tế. Mỹ dùng và áp dụng chính sách tối huệ quốc trong thương mại.
Về chính trị, sau khi Liên Xô sụp đổ, Mỹ đã phủ sóng khắp thế giới nền dân chủ Mỹ và phương Tây và đã có những thời điểm Mỹ thắng thế về mặt hệ tư tưởng. Nhiều đời Tổng thống Mỹ đã dùng giá trị này song song với các biện pháp kinh tế, quân sự để hy vọng chuyển đổi mô hình ở nhiều quốc gia có chế độ chính trị khác Mỹ. Các hình thức mà họ sử dụng thường thông qua các hình thức viện trợ hoặc các cuộc Cách mạng màu, phong trào Lãnh đạo trẻ, khuyến khích phong trào chuyển giới, đảo ngược các giá trị truyền thống… dẫn đến các cuộc đảo chính tại nhiều quốc gia. Chính quyền Biden giương cao ngọn cờ chống Nga, chống Trung Quốc, cũng như với các nước lớn.
Cách vận hành này đã được chính quyền Biden tiếp nối và điều đó đã tác động sâu sắc đến bối cảnh địa chính trị thế giới cũng như cuộc cạnh tranh giữa các nước lớn, làm cho thế giới trở nên hỗn loạn, kinh tế đi xuống, chiến tranh liên miên. Hậu quả là nước Mỹ cũng ngày càng suy yếu, mâu thuẫn nội bộ chính trị lên cao đỉnh điểm. Cái gọi là dân chủ của Mỹ đang bị biến dạng, Mỹ đứng trước nguy cơ khủng hoảng, không có khả năng lãnh đạo thế giới với chỉ số lạm phát, thất nghiệp cao.
Ông Trump quay lại nắm quyền trong bối cảnh thế giới đã thay đổi rất nhiều so với 8 năm trước đó. Thế giới của năm 2025 là một thế giới phân mảnh và xu thế đa cực đang nổi lên mạnh mẽ. Nước Mỹ của năm 2025 không còn giữ vị trí độc tôn và đang đứng trước vô vàn thách thức.
Ông Trump và các cộng sự đang phải đối diện với môt thế giới không chỉ phân mảnh mà đã hình thành những tập hợp lực lượng mới mà trong đó Khối các nền kinh tế mới nổi (BRICS) là một điển hình. BRICS đang thu hút sự tham gia đông đảo của nhiều quốc gia Nam bán cầu, dưới sự dẫn dắt của Nga và Trung Quốc và một trong các mục tiêu của BRICS là phi đô la hóa.
Bên cạnh đó, cuộc cách mạng khoa học công nghệ phát triển như vũ bão, đặc biệt trí tuệ nhân tạo AI đang làm thay đổi tận gốc rễ nhiều khái niệm cũ về việc làm và quyền lực mềm của các quốc gia, số lượng các cuộc xung đột vũ trang ngày càng tăng theo xu hướng khốc liệt hơn, tàn bạo hơn, kéo dài hơn và lan rộng hơn.
Khẩu hiệu giúp ông Trump tập hợp được sự ủng hộ
Trong bối cảnh một nước Mỹ rối ren và suy yếu như vậy, việc nêu cao khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết” và “Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại” đã phản ánh thực chất tình hình nước Mỹ cũng như mong muốn của đại đa số người dân là nước Mỹ cần phải có sự thay đổi tận gốc nếu muốn trở nên hùng cường và nước Mỹ cần phải trở lại hùng cường theo cách thức mà ông Trump miêu tả và dẫn dắt. Thực chất nước Mỹ dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Donald Trump 2.0 theo đường lối dân tộc và chủ nghĩa bảo hộ.
Những lực lượng mới, đặc biệt là thế hệ các nhà kỹ trị trẻ, các nhà tỉ phú công nghệ, những người có xu hướng bài ngoại và những người bảo thủ, truyền thống và đặc biệt giới siêu giàu đã nhận diện sâu sắc điều này. Họ chia sẻ những đánh giá của ông Trump, họ cho rằng nước Mỹ đang bị sa lầy, các giá trị dân chủ Mỹ đang bị hủy diệt bởi các giá trị lệch pha và quyết tâm ủng hộ những cải cách mà ông Trump đã và đang nêu lên.
Bản thân ông Trump 2.0 là một Trump rất dày dạn về kinh nghiệm chính trường. Ông đã rút được rất nhiều kinh nghiệm từ nhiệm kỳ 1 và những bài học đau đớn trong bốn năm qua khi phải liên tục chịu sức ép của các cơ quan tư pháp và truyền thông. Ông đã quyết tâm sẽ phải thắng trong nhiệm kỳ này và để thành công ông chủ trương phải xóa bỏ toàn bộ trật tự của các đời tổng thống cũ về đối nội cũng như đối ngoại, tạo nên một cái có thể gọi là “Chủ nghĩa Trump mới”.
Trên thực tế, trong ba tháng qua, những nhân vật như Bộ trưởng Ngoại giao, Bộ trưởng Quốc phòng và Người phát ngôn Nhà Trắng… đã chứng tỏ năng lực làm việc, sự trung thành và quyết liệt. Họ hết lòng ủng hộ và bảo vệ mọi quyết định của ông và thực sự đã giúp ông Trump phủ sóng khắp nơi. Chính quyền Trump 2.0 đang làm chủ truyền thông theo đúng nghĩa của từ này.
Điều chỉnh những gì đang gây thiệt hại và bất lợi cho Mỹ
“Giành giật lại tất cả quyền lợi Mỹ bị thua thiệt” là bình luận của nhiều nhà nghiên cứu khi đánh giá về những bước đi vừa qua của chính quyền Trump 2.0.
Ông Trump tập trung vào các lợi ích của Mỹ và giảm bớt hoặc tiến đến xóa bỏ các cam kết đa phương mà theo ông không có lợi cho Mỹ. Ông muốn chứng minh rằng ông đang thực hiện các cam kết khi tranh cử. Cách tiếp cận của ông Trump là phải tiến hành thật nhanh, thật thần tốc, quyết liệt với mục tiêu cao trong đàm phán thỏa thuận để các đối thủ và ngay cả đồng minh cũng không kịp chuẩn bị và không có cơ hội phản ứng.
Với chính quyền Trump 2.0, lợi ích, lợi nhuận là số một, mọi mối quan hệ phải dựa vào tiêu chí sòng phẳng, có đi có lại không phân biệt đồng minh hay đối thủ.
Cốt lõi là sử dụng kinh tế, thương mại để ép đối thủ hoặc đối tác
Sử dụng vũ khí kinh tế, phi quân sự, thông qua thuế quan như một công cụ xuyên suốt để khống chế tất cả các nước, buộc phải tuân thủ Mỹ, thu lợi về cho Mỹ; lấy thuế quan làm điều kiện để đàm phán vì Mỹ là nước nhập khẩu và cung ứng rất cao. Buộc các nước khác phải tuân thủ luật chơi, dựa vào sức mạnh chuỗi cung ứng của Mỹ để Mỹ thu lại quyền lợi, mặc cả với các nước. Đó là luật chơi của chính quyền Trump 2.0.
Một trong những điểm nổi bật của chính quyền Trump 2.0 là sử dụng kinh tế, thương mại để “ép” đối thủ hoặc đối tác.
Như vậy lĩnh vực thương mại sẽ được tiếp cận dưới góc độ hoàn toàn khác, Mỹ sẽ lấy lại công bằng, sẽ không còn quy chế tối huệ quốc và nhắm thẳng vào Trung Quốc. Mặt khác Mỹ sẽ tập trung củng cố kinh tế, công nghệ quốc phòng để tạo ra sự răn đe không quân sự; không tạo thêm điểm nóng xung đột và sẽ sử dụng thuế quan như đòn bảy áp đặt để tạo sự nhân nhượng với Mỹ.
Luôn luôn làm đối thủ bất ngờ
Đây là một trong những yếu tố giúp ông Trump phần nào giành thắng lợi. Sơ bộ có thể thấy, cho đến nay, rất nhiều chương trình và sáng kiến đã được nêu lên nhưng hầu như chính quyền của ông Trump chưa hề “lộ bài” vì họ chưa đưa ra một lộ trình hoặc một chương trình cụ thể nào, vì Mỹ còn tính toán thiệt hơn rất kỹ càng và cũng để gây bất ngờ cho đối phương.
Với chính sách thuế quan chẳng hạn, Mỹ cũng chờ đợi phản ứng của các quốc gia liên quan để lượng định dần các quyết định áp thuế cuối cùng. Mặt khác nhiều nhận xét cũng cho rằng Mỹ cũng cẩn trọng chưa muốn bị cuốn vào lạm phát do các mức thuế quan cao gây ra. Tuy nhiên điều chắc chắn là việc rà soát thuế quan với từng quốc gia sẽ được chính quyền Trump soi xét tỉ mỉ trong thời gian không xa.
Cách tiếp cận cũng vẫn sẽ tập trung thiên về song phương và sẽ có nhân nhượng tùy quốc gia, tùy tình hình cụ thể.
Tóm lại, nếu nhìn vào những diễn biến và chuyển động của tình hình nội bộ ở Mỹ cũng như phản ứng của nhiều quốc gia liên quan đối với những chính sách của Mỹ trong thời gian ba tháng qua đặc biệt liên quan đến di dân và thương mại chúng ta có thể thấy rằng chính quyền Trump 2.0 đã thu được những kết quả bước đầu khi kiên trì mục tiêu “Nước Mỹ trên hết”.
Tuy nhiên, chính quyền Trump cũng đang đối diện với nhiều thách thức và khó khăn khi chỉ trong một thời gian rất ngắn họ đã đưa ra quá nhiều quyết sách mạnh mẽ, đảo ngược những gì vốn được coi là quen thuộc và truyền thống không chỉ với những người dân Mỹ mà còn với nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt những quốc gia sống dựa vào viện trợ của Mỹ.
Theo kết quả khảo sát mới nhất do hãng tin Reuters và công ty thăm dò dư luận Ipsos thực hiện trực tuyến từ ngày 13 đến 18/2/2025 với 4.145 người trưởng thành trên toàn nước Mỹ (có thể sai số khoảng 2 điểm phần trăm) thì tỷ lệ tín nhiệm nói chung dành cho Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có sự sụt giảm nhẹ trong những ngày gần đây: Từ 45% (cuối tháng 1) ủng hộ giảm xuống còn 44% chủ yếu lo ngại về các hệ quả của chính sách thuế quan.
Trong khi đó chính sách nhập cư có sự ủng hộ cao là 47%. Tuy nhiên về kinh tế, 53% cho rằng kinh tế Mỹ đang chệch hướng; trong lĩnh vực thương mại, 44% cử tri Mỹ không ủng hộ quyết định áp thuế quan nhằm vào hàng nhập khẩu từ các quốc gia khác, tuy nhiên riêng quyết định áp thuế quan cao với Trung Quốc lại được 49% người được hỏi ủng hộ và 47% phản đối.
Kết quả trên chỉ mang tính chất tham khảo và diện hẹp, nhưng cũng hé lộ cho chúng ta thấy những lớp sóng ngầm mà chính quyền Trump 2.0 cần phải chú ý.
3. Những câu hỏi đang chờ giải đáp
Câu hỏi đầu tiên đó là nước Mỹ và thế giới đang thay đổi sâu sắc và mang tính thời đại, ông Trump lên cầm quyền với một phong cách mới, cách tiếp cận mới, câu hỏi đặt ra là liệu có phải tính chất “bá chủ” của Mỹ đang sụp đổ không? Cần hình dung và định vị hình ảnh của nước Mỹ sẽ như thế nào trong thời gian ít nhất 4 năm sắp tới? Liệu đó có còn là hình ảnh của các cuộc lật đổ, bạo loạn như nước Mỹ hay bị gán vào? Liệu thế giới sẽ có “ổn định” hơn khi bớt đi hoặc không còn các cuộc can thiệp quân sự?
Liệu Trump có thực hiện được vai trò sứ giả hòa bình trong việc giải quyết xung đột vũ trang ở Ukraine không, khi mà quan điểm của Mỹ xung đột với quan điểm của EU và NATO, nhưng lại nhân nhượng với Nga.
Thứ hai là, trong bối cảnh mới, vai trò của Mỹ trên thế giới sẽ ra sao? Liệu có giảm đi hay không và khoảng trống quyền lực của Mỹ liệu có thể được lấp đầy bởi một cường quốc khác như Trung Quốc hoặc khối các nước mới nổi như khối BRICS không ?
Câu hỏi thứ ba đó là liệu thế giới có thể hy vọng vào việc quan hệ của Mỹ với các nước cũng sẽ có ổn định hơn không khi Mỹ chủ trương không sử dụng quân sự để áp đặt và đe dọa các quốc gia khác?
Câu hỏi thứ tư đó là liệu việc Mỹ chủ động thúc đẩy quan hệ với Nga có nhằm mục đích thông qua Nga để thức tỉnh và nhắm vào nền dân chủ châu Âu mà ông ta cho là đã lỗi thời, lạc hậu, cần thay đổi? Cũng như vậy, liệu việc chính quyền Mỹ ủng hộ và hỗ trợ cánh hữu tại châu Âu có thể được lý giải như những bước đi có tính toán để thay đổi nền dân chủ và hệ thống chính trị do các chính quyền cũ thiết lập mà Trump không chấp nhận.
Và câu hỏi cuối cùng đó chính là liệu có phải những chính sách của Trump đối với những nước sân sau của Mỹ khi buộc các quốc gia này phải tuân thủ guồng quay của Mỹ qua áp thuế, di cư, đe dọa trừng phạt quân sự với Canada, Mexico, Panama, đòi đổi tên Vịnh Mexico chính là để buộc các nước sân sau của Mỹ phải gắn và quy phục Mỹ qua kinh tế, quân sự, ngoại giao không?
Đây là những câu hỏi mà nhiều nhà nghiên cứu đang nêu lên và chờ thời gian trả lời.
Liệu vai trò, sức mạnh và ảnh hưởng của Mỹ trên thế giới có thay đổi trong thời gian tới?
Trước mắt, điều mà chúng ta có thể thấy được đó là một Trump 2.0 chính là “phiên bản nâng cấp của Trump 1.0 trong nghệ thuật thương lượng” với công cụ chính là “America First” (Nước Mỹ trên hết).
Đó là phong cách thương lượng cứng rắn, linh hoạt và có phần phi truyền thống. Trong thời gian tới, ông sẽ tiếp tục sử dụng chiến thuật mang tính chiến lược cao hơn, quyết liệt hơn, được điều chỉnh dựa trên những bài học từ nhiệm kỳ trước.
Cách tiếp cận này rõ ràng có tác động mạnh mẽ và có thể trong một số hoàn cảnh có lợi cho Mỹ, nhưng cũng khiến nhiều quốc gia sẽ cảm thấy bị đối xử thô bạo và thiếu tôn trọng, gây ra những căng thẳng trong các mối quan hệ quốc tế, vô hình chung, khiến họ có thể phải lựa chọn ngả về phe các đối thủ của Mỹ.
Chính sách của chính quyền Trump 2.0 đang làm rung chuyển thế giới, ảnh hưởng lớn đến chính sách của các nước .Tất cả đang tác động mạnh mẽ và đảo lộn cục diện chính trị toàn cầu, ảnh hưởng đến các mối quan hệ quốc tế, báo trước nhiều biến động: Nhiều liên minh mới sẽ xuất hiện, xu hướng đa cực sẽ là dòng chảy chính của thời đại, xung đột vũ trang lùi dần, hòa bình hợp tác xuất hiện có thể là xu thế của thời đại. Mỹ – Nga – Trung Quốc có vai trò nhất định trong việc thiết lập trật tự thế giới mới. Điều này buộc các quốc gia trên toàn cầu phải đặc biệt quan tâm và điều chỉnh chính sách cho phù hợp với lợi ích và chủ quyền lãnh thổ của mình.
Với Việt Nam, cho đến nay quan hệ hai bên phát triển liên tục, không có sự gián đoạn. Mỹ và Việt Nam đã nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, tại Châu Á – Thái Bình Dương, cả Mỹ và Việt Nam đều có vị trí chiến lược và có không gian phát triển.
Trước mắt, dự đoán quan hệ giữa hai nước sẽ không hoặc khó có khả năng thu hẹp vì còn có nhiều lợi ích kinh tế, thương mại, chính trị song trùng. Tuy nhiên là quốc gia có thặng dư cán cân thương mại cao với Mỹ, Việt Nam cần minh bạch hóa thương mại, cân bằng cán cân thương mại, thúc đẩy thuận lợi môi trường kinh doanh cho Mỹ. Nhiều nước đồng minh của Mỹ có quan hệ đối tác chiến lược với Việt Nam và các đối tác này cũng có thể có tác động ảnh hưởng đến Việt Nam.
Chính quyền Trump 2.0 đã thay đổi nội các, Việt Nam cần tăng cường xúc tiến các hoạt động ngoại giao, kết nối quan hệ, tạo cơ chế đối thoại thường xuyên, xác định mục tiêu ưu tiên và nghiên cứu xử lý những vấn đề phát sinh để không gây ra những rào cản không cần thiết trong việc thúc đẩy quan hệ tốt đẹp với Mỹ.
Nguyên Mi - Theo ORDI
