Mời quý vị đọc tiếp bài viết của Timothy R. Heath
NHỮNG HẠN CHẾ CHÍNH TRỊ ĐỐI VỚI VIỆC CHUẨN BỊ CHIẾN ĐẤU
Lập luận cho rằng quá trình hiện đại hóa PLA chủ yếu tập trung vào việc duy trì sự cai trị của ĐCSTQ được củng cố thêm bởi sự đánh giá cao các khía cạnh quan trọng (nhưng thường bị bỏ qua) về PLA hạn chế khả năng chiến đấu của lực lượng này. Như đã lưu ý trước đó, quân đội được thiết kế cho một số mục đích nhất định thường tỏ ra không phù hợp với các mục đích khác. Vì phần lớn bản sắc, văn hóa và tổ chức của PLA được thiết kế để duy trì sự cai trị của ĐCSTQ, nên thiết kế này không để lại nhiều chỗ cho PLA chuyển đổi thành một quân đội sẵn sàng chiến đấu. Do đó, những lợi ích về khả năng sẵn sàng chiến đấu hời hợt và hạn chế hơn nhiều so với vẻ bề ngoài.
Đảm bảo sự cai trị của ĐCSTQ dưới thời Tập Cận Bình rõ ràng đòi hỏi PLA phải trở nên có năng lực hoạt động hơn, nhưng chỉ ở một mức độ nhất định. Các quan chức Trung Quốc không hề giả dối khi họ kêu gọi một quân đội có khả năng chiến đấu. Xét cho cùng, chiến đấu là điều kiện tiên quyết của bất kỳ quân đội nào. Tất cả quân đội, ngay cả những quân đội kém cỏi và kém hiệu quả nhất, đều coi việc phòng thủ chống lại kẻ thù nước ngoài là một nhiệm vụ và ít nhất cũng có một số động thái hướng tới việc thực hiện nhiệm vụ đó. Một quân đội có năng lực cũng rất quan trọng đối với khả năng răn đe - một trách nhiệm chính của PLA.
Cải thiện khả năng sẵn sàng chiến đấu mang lại những lợi ích chính trị hữu ích khác. Huấn luyện và chuẩn bị cho các hoạt động chiến đấu giúp quân đội tập trung vào các nhiệm vụ có hiệu quả thay vì các nhiệm vụ lãng phí, chẳng hạn như tham gia vào các hoạt động thương mại. Huấn luyện chiến đấu chống lại kẻ thù nước ngoài ngăn cản quân đội tham gia vào chính trị trong nước. Chuẩn bị chiến đấu cũng giúp duy trì kỷ luật và kiểm soát tham nhũng. Tuy nhiên, mặc dù có nhiều lợi ích có giá trị khi có một quân đội được huấn luyện và chuẩn bị để chiến đấu với kẻ thù nước ngoài, nhưng không có lợi ích nào vượt qua được tầm quan trọng của việc đảm bảo sự cai trị của ĐCSTQ. Quân đội Trung Quốc tiếp tục ưu tiên nhiệm vụ đảm bảo sự sống còn của chế độ và chỉ chấp nhận những thành quả về hiệu quả chiến đấu miễn là những thành quả đó không làm tổn hại đến nhiệm vụ cốt lõi của PLA.
Hơn nữa, hệ thống kiểm soát chính trị của PLA hạn chế mức độ quân đội có thể cải thiện hiệu quả chiến đấu của mình. Cốt lõi của hệ thống kiểm soát chính trị của PLA bao gồm các chính ủy, ủy ban đảng và hệ thống tổ chức chính trị. Các biện pháp kiểm soát này được thiết kế để đảm bảo quân đội phục tùng quyền hạn của ĐCSTQ và tất cả đều phải trả giá bằng việc giảm hiệu quả chiến đấu tiềm tàng.
Chính ủy là sĩ quan quân đội có chuyên môn về chính trị và hệ tư tưởng. Chính ủy có quyền chỉ huy ngang bằng với chỉ huy đơn vị. Sự phân chia quyền chỉ huy này bổ sung thêm một sự kiểm soát chính trị quan trọng đối với quyền hạn của chỉ huy nhưng có thể làm suy yếu khả năng ra quyết định trong chiến tranh. Thực tế là chính ủy được đào tạo về chính trị chứ không phải hoạt động quân sự, đặt ra câu hỏi về hiệu quả của một hệ thống chỉ huy chia rẽ, trong đó, một sĩ quan được đào tạo chủ yếu về hệ tư tưởng và chính trị có quyền phủ quyết đối với một đồng chỉ huy. Các giai thoại lan truyền trên phương tiện truyền thông Trung Quốc thừa nhận rằng năng lực tác chiến vẫn là một thiếu sót nghiêm trọng ở các chính ủy. Một số cá nhân được cho là thiếu kiến thức cơ bản về các thủ tục quân sự, chẳng hạn như cách ra lệnh, trong khi những người khác bị chỉ trích vì thiếu thể lực cần thiết để hoạt động ở tuyến đầu.
Các đảng ủy là yếu tố thứ hai của sự kiểm soát chính trị. Các đảng ủy hoạt động ở hầu như mọi cấp của quân đội, từ cơ quan ra quyết định cấp cao nhất, Quân ủy trung ương, đến các chi bộ đảng cấp trung đội. Mỗi đảng ủy bao gồm những người ra quyết định chủ chốt trong đơn vị và chịu trách nhiệm giám sát mọi quyết định quan trọng, bao gồm cả những quyết định liên quan đến hoạt động chiến đấu và phi chiến đấu. Các đảng ủy cũng giám sát việc thực hiện mọi chính sách và chỉ thị có liên quan của ĐCSTQ, giáo dục chính trị và quản lý nhân sự. Phạm vi của các đảng ủy có thể cực kỳ rộng. Quy định công tác chính trị của PLA nêu rõ rằng “ban thường vụ đảng ủy… họp thường xuyên để ‘ra quyết định về mọi vấn đề quan trọng liên quan đến việc xây dựng đơn vị thông qua các cuộc thảo luận tập thể.’” Ví dụ về cách thức hoạt động này, các chỉ huy đã tìm kiếm sự chấp thuận của đảng ủy đối với các quyết định như liệu tàu ngầm có nên nổi lên khi gặp trục trặc hay không và liệu tàu có nên cứu hộ ngư dân bị mắc kẹt trên biển hay không.[82] Việc cần phải có sự chấp thuận của đảng ủy đối với hầu hết các quyết định và tính cấp thiết phải thực hiện nghiêm ngặt mọi chính sách và chỉ thị cấp cao hơn của ĐCSTQ đặt ra câu hỏi về việc ra quyết định nhanh chóng và kịp thời như thế nào trong quá trình chiến đấu. Hệ thống phê duyệt và kiểm soát từ trên xuống này cũng không tạo ra nhiều động lực để các chỉ huy hành động chủ động.
Ngoài các đảng ủy và chính ủy, PLA còn có các phòng công tác chính trị ở mọi cấp chỉ huy. Các đơn vị này thực hiện chỉ đạo từ các ủy ban đảng và chính ủy về các chủ đề như tuyên truyền, bồi dưỡng tinh thần đồng đội, giáo dục chính trị, quản lý nhân sự, văn hóa và an ninh. PLA dành tới 40 % thời gian đào tạo của mình cho các chủ đề chính trị.[1] Sự cống hiến này phản ánh một sự thay đổi rộng hơn ở Trung Quốc, trong đó giáo dục chính trị chiếm một phần ngày càng tăng trong giáo dục và học tập. Sự đánh đổi về thời gian có thể dành để thành thạo các kỹ năng thiết yếu cho các hoạt động chiến đấu càng đặt ra câu hỏi về mức độ chuẩn bị tốt của PLA cho chiến tranh hiện đại.
Việc tập trung quyền lực vào tay các sĩ quan chính trị đối với mọi vấn đề nhân sự khuyến khích nhân viên suy nghĩ và hành xử theo cách tránh gây phẫn nộ cho các chỉ huy chính trị. Sự hạn chế này có thể tạo ra sự tuân thủ và thiếu sáng tạo. Quyền lực của các cơ quan chính trị cũng hầu như không bị kiểm soát, do không có các thể chế độc lập. Không có gì ngạc nhiên khi cơ quan chính trị từ lâu đã là thành trì của nạn tham nhũng trong quân đội.
Tóm lại, PLA dành nguồn lực khổng lồ cho các nhiệm vụ nhồi sọ quân nhân và đảm bảo quân đội tuân thủ các giá trị, lý tưởng, văn hóa và thế giới quan của ĐCSTQ. PLA cũng duy trì một cơ sở hạ tầng kiểm soát chính trị khổng lồ để đảm bảo sự phục tùng của PLA và tập trung vào nhiệm vụ chính là duy trì sự cai trị của ĐCSTQ. Các hệ thống này được thiết kế để giảm thiểu sự sai lệch khỏi sự kiểm soát từ trên xuống và để lại ít chỗ cho sáng kiến độc lập và tư duy đổi mới. Thật vậy, những cá nhân dám vượt qua ranh giới của đảng hoặc thực hiện sáng kiến trái ngược với chỉ đạo cấp cao nhất có thể phải chịu “các cuộc kiểm điểm” trong đó cá nhân đó phải thú nhận và ăn năn về hành vi sai trái của mình trước đảng ủy hoặc nhận các hình thức kỷ luật khác. Một hệ thống chỉ huy chia rẽ cũng làm giảm khả năng của các chỉ huy trong việc phản ứng linh hoạt và nhanh chóng với các tình huống mới nổi. Các biện pháp kiểm soát này được thiết kế để tối đa hóa quyền kiểm soát của ĐCSTQ đối với quân đội và do đó không thể dễ dàng bị phá bỏ mà không làm suy yếu mối liên kết giữa đảng và quân đội.
Có lẽ nhận thức được những trách nhiệm này, các quan chức thường khẳng định rằng hệ thống công tác chính trị có thể được sửa đổi để đảm bảo cả hiệu quả chiến đấu và lòng trung thành với đảng. Ví dụ, người phát ngôn của PLA đã tuyên bố rằng “hiệu quả chiến đấu” là tiêu chuẩn cho công tác chính trị và mọi công tác chính trị đều phải “hướng tới chiến tranh”. Tuy nhiên, tính chân thật của các tuyên bố này có thể bị nghi ngờ. Mặc dù phiên bản năm 2020 của quy định công tác chính trị của PLA tuyên bố rằng PLA hướng đến mục tiêu cải thiện khả năng sẵn sàng chiến đấu, nhưng mọi phiên bản trước đó kể từ năm 1930 cũng vậy. Trong các quy định công tác chính trị mới ban hành gần đây, chính quyền thừa nhận rằng sự lãnh đạo của đảng được thiết kế để đảm bảo rằng “đảng kiểm soát chặt chẽ quân đội về mặt tư tưởng, chính trị và tổ chức”. Nhấn mạnh quan điểm này, các quy định đã bổ sung các yêu cầu mới để củng cố sự lãnh đạo của Quân ủy trung ương và các đảng ủy đối với quân đội.
Ngoài ra, cho dù có các bài phát biểu của các nhà lãnh đạo Trung Quốc, giới lãnh đạo nước này đã tỏ ra không mấy cấp thiết trong việc nâng cao năng lực chiến đấu của quân đội. Các nhà lãnh đạo đã thừa nhận những hạn chế và tình trạng bất lực của PLA trong việc tiến hành một cuộc chiến tranh lớn trong nhiều thập kỷ. Năm 2006, Hồ Cẩm Đào lưu ý rằng trình độ hiện đại hóa quân đội là “không tương thích” với các yêu cầu của chiến tranh hiện đại. Tập Cận Bình đã đưa ra những lời chỉ trích của riêng mình, nhấn mạnh “những điểm yếu” và “khoảng trống” trong việc PLA không thể thực hiện các nhiệm vụ được giao. Tuy nhiên, sự dai dẳng của những lời chỉ trích cấp cao này sau 20 năm cho thấy sự khoan dung đáng kể đối với tốc độ thay đổi chậm chạp.
Tóm lại, PLA thừa nhận trách nhiệm chuẩn bị chiến đấu, điều mà tất cả các quân đội đều làm. Tuy nhiên, ẩn sau những thay đổi bề ngoài, PLA đã ưu tiên kiểm soát chính trị và sứ mệnh duy trì sự cai trị của ĐCSTQ.
Cải thiện hiệu quả chiến đấu của PLA là một cân nhắc thứ yếu. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc coi trọng một PLA có khả năng thực hiện các nhiệm vụ phi chiến tranh nhằm củng cố sự cai trị của ĐCSTQ, nhưng việc xây dựng một quân đội hiệu quả chiến đấu khó khăn hơn đáng kể do những hạn chế do nhiều sự kiểm soát chính trị áp đặt. Giới lãnh đạo Trung Quốc dường như khoan dung với những thành quả hạn chế về khả năng sẵn sàng chiến đấu vì PLA đang thực hiện sứ mệnh chính là duy trì sự cai trị của ĐCSTQ và giới lãnh đạo không coi một cuộc chiến tranh lớn là có thể xảy ra
Ưu tiên đảm bảo sự cai trị của ĐCSTQ cao hơn khả năng sẵn sàng chiến đấu có thể được làm rõ hơn thông qua việc xem xét kỹ hơn nhiều khía cạnh của PLA. Mặc dù đánh giá kỹ lưỡng về tình hình hiện đại hóa quân đội của Trung Quốc nằm ngoài phạm vi của bài báo này, nhưng một cuộc khảo sát ngắn gọn về các đặc điểm chính của nhân sự, chỉ huy và kiểm soát, đào tạo, nghiên cứu, hoạt động và phát triển vũ khí của PLA cho thấy khả năng sẵn sàng chiến đấu vẫn là ưu tiên thứ yếu.
NHÂN SỰ
Những phẩm chất được tìm kiếm và bồi dưỡng trong nhân sự và lãnh đạo của quân đội tiết lộ rất nhiều về bản sắc của quân đội. Một quân đội tập trung vào kiểm soát chính trị và cảnh giác với các cuộc đảo chính coi trọng lòng trung thành và độ tin cậy về mặt chính trị hơn tất cả các phẩm chất khác. Một quân đội như vậy cũng có thể chấp nhận tham nhũng như cái giá của lòng trung thành. Ngược lại, một quân đội tập trung vào mục tiêu chiến thắng trong chiến đấu có nhiều khả năng coi trọng năng lực chuyên môn và thăng chức theo chế độ trọng dụng người tài. PLA đã đạt được một số tiến bộ trong việc chuẩn hóa các tiêu chí thăng chức và nâng cao tiêu chuẩn giáo dục. Nhưng chính trị vẫn tiếp tục là yếu tố nổi bật trong tuyển dụng và thăng chức. PLA lựa chọn những người có khả năng được tuyển dụng một phần theo năng lực chính trị của họ. Việc thăng chức được quản lý bởi các chính ủy và ủy ban đảng, những người đánh giá ứng viên một phần dựa trên mức độ tuân thủ các giá trị, ý thức hệ và chỉ thị của đảng. Tương tự như vậy, kỷ luật được xử lý bởi các sĩ quan chính trị và đảng ủy, những người có thể đánh giá các hành vi vi phạm đối với một cơ quan đảng khác với một chỉ huy quân sự tập trung vào hiệu suất chiến trường. Mặc dù có một chiến dịch chống tham nhũng được công bố rộng rãi, nhưng tham nhũng dường như đã ăn sâu vào quân đội. Tham nhũng rất nghiêm trọng và liên quan đến gian lận thường xuyên, bao gồm vũ khí giả và lỗi cũng như chứng nhận và hồ sơ đào tạo giả mạo, làm ảnh hưởng đến khả năng chiến đấu của quân đội trong chiến tranh.
CHỈ HUY VÀ TỔ CHỨC
Văn hóa chỉ huy của quân đội cũng tiết lộ nhiều điều về các ưu tiên của quân đội. Một quân đội lo ngại về đảo chính và không chắc chắn về thẩm quyền của mình sẽ ủng hộ mức độ tập trung hóa cao và nhấn mạnh vào việc kiểm soát chặt chẽ các hoạt động quân sự. Tổ chức của quân đội được tối ưu hóa để kiểm soát chính trị nhưng không phải để chiến đấu. Ngược lại, một quân đội tập trung vào hiệu quả chiến đấu có thể sẵn sàng thử nghiệm các sắp xếp nhằm tăng cường tính linh hoạt và khả năng phản ứng của các đơn vị trước các tình huống chiến đấu thay đổi.
Học thuyết quân sự của Trung Quốc vẫn bị hạn chế chặt chẽ bởi việc tuân thủ kiểm soát tập trung từ trên xuống và phản đối việc phân cấp thẩm quyền chỉ huy. Bản chất nửa vời và không đầy đủ liên tục của các cải cách cơ cấu được thiết kế để cải thiện khả năng sẵn sàng chiến đấu cho thấy mục tiêu này vẫn là ưu tiên thứ yếu. PLA đã tuyên bố ý định trở thành lực lượng chiến đấu hiện đại, nhưng phải mất hơn một thập kỷ sau khi nhà lãnh đạo cấp cao Hồ Cẩm Đào chỉ đạo PLA trở thành lực lượng chung thì các cuộc cải cách mới bắt đầu. Các đánh giá của chính PLA cho thấy sự bối rối và hỗn loạn về cách thức và nội dung hiện đại hóa ngay cả gần một thập kỷ sau khi Tập Cận Bình tuyên bố cải cách vào năm 2015. Các nguồn tin Trung Quốc thừa nhận rằng họ thiếu các chỉ huy chung có năng lực, bày tỏ sự không chắc chắn về cách đào tạo quân nhân để chiến đấu như một lực lượng chung và thừa nhận rằng các cuộc cải cách của quân đội vẫn chưa hoàn thành. Tốc độ cải cách chậm chạp, chậm chạp không ủng hộ hình ảnh một quân đội đang chạy đua chuẩn bị cho chiến tranh mà đúng hơn là một bộ máy quan liêu miễn cưỡng thực hiện các động thái cho một nhiệm vụ mà họ biết các nhà lãnh đạo của mình không mấy quan tâm.
ĐÀO TẠO
Bản chất và mục đích của việc đào tạo trong quân đội nói lên rất nhiều về bản chất của nó. Một quân đội dành phần lớn thời gian vào việc nhồi sọ chính trị cho thấy mối quan tâm chính của họ vẫn là đảm bảo sự sống còn của chế độ. Các cuộc tập trận và sự kiện đào tạo lớn có thể được công khai rộng rãi và dàn dựng để tối đa hóa giá trị tuyên truyền cho nhà nước. Ngược lại, một quân đội tập trung vào việc chuẩn bị chiến đấu sẽ ưu tiên các chủ đề có thể cải thiện khả năng sát thương và khả năng sống sót của lực lượng chiến đấu. Các sự kiện đào tạo như vậy cố gắng trở nên nghiêm ngặt và thực tế. Quân đội Trung Quốc dành phần lớn thời gian đào tạo vào việc nhồi sọ chính trị. Theo quy định, quân nhân PLA phải dành tới 40 % thời gian của họ vào việc giáo dục chính trị và tư tưởng.[2] Nhiều cuộc tập trận là các sự kiện xa hoa được lên kịch bản, thu hút sự đưa tin rộng rãi của giới truyền thông và chỉ trích trong một số nguồn tin quân sự vì bản chất được dàn dựng của chúng.[3]
NGHIÊN CỨU
Các chủ đề mà quân đội nghiên cứu và tìm hiểu cho thấy thái độ của họ đối với việc chuẩn bị chiến tranh. Một quân đội dành phần lớn vốn trí tuệ của mình vào các chủ đề chính trị và tư tưởng có khả năng quan tâm chủ yếu đến việc duy trì quyền lực của chế độ. Ngược lại, quân đội tập trung vào công tác chuẩn bị chiến tranh có nhiều khả năng dành nguồn lực trí tuệ của mình cho nghiên cứu tác chiến và các vấn đề thực tế liên quan đến chiến đấu. Ngoài bản sắc, cấu trúc và tổ chức của PLA, công tác chính trị vẫn tiếp tục chi phối công tác nghiên cứu và học thuật của quân đội. Một đánh giá về các bài báo và sách do Viện Khoa học Quân sự Trung Quốc, tổ chức nghiên cứu hàng đầu của quân đội, xuất bản cho thấy: trung bình, từ 1/3 đến 1/2 hoạt động trí tuệ của quân đội tập trung vào các chủ đề chính trị và tư tưởng. PLA dành rất nhiều thời gian và nguồn lực để đảm bảo lòng trung thành về mặt chính trị và nhồi sọ quân đội về tư tưởng chính trị của đảng.109 Việc tập trung không ngừng vào nhồi sọ chính trị cho thấy sự mơ hồ và không chắc chắn về độ tin cậy của quân đội. Nó cũng cho thấy rằng công tác chuẩn bị cho các hoạt động tác chiến lớn vẫn phụ thuộc vào vấn đề cấp bách hơn là đảm bảo lòng trung thành của PLA.
CÁC HOẠT ĐỘNG
Cách một quốc gia vận hành quân đội của mình cho thấy những gì họ coi trọng về sức mạnh quân sự. Một quân đội tập trung vào việc đảm bảo sự tồn tại của chế độ sẽ ưu tiên các nhiệm vụ phi chiến tranh nhằm tăng cường sức hấp dẫn và uy tín của nhà nước. Những nhiệm vụ này có thể bao gồm can thiệp trong nước và đàn áp các cuộc biểu tình (như Trung Quốc đã làm trong thời kỳ Mao Trạch Đông), diễu hành, biểu tình và các hoạt động khác để thúc đẩy lòng nhiệt thành yêu nước. Ngược lại, một quân đội hướng đến chiến đấu sẽ thường xuyên tham gia vào các hoạt động chiến đấu. Kể từ năm 1979, PLA đã kiềm chế không tham gia chiến đấu và thay vào đó tham gia vào nhiều nhiệm vụ phi chiến tranh khác nhau để bảo vệ công dân Trung Quốc và tài sản của họ ở Trung Quốc và nước ngoài và thúc đẩy sự ủng hộ yêu nước cho ĐCSTQ.
PHÁT TRIỂN VŨ KHÍ
Cách một quân đội tự trang bị có thể tiết lộ những hiểu biết sâu sắc về bản chất của quân đội đó. Một quân đội chính trị có thể ưu tiên vũ khí uy tín và vũ khí có công nghệ tiên tiến để xây dựng lòng tự hào dân tộc. Quân đội Trung Quốc cũng có thể ưu tiên các nền tảng và khả năng để thực hiện các nhiệm vụ phi chiến tranh được Bắc Kinh coi trọng. Các nhóm cử tri quyền lực được nuôi dưỡng bởi nhiều năm bảo trợ hào phóng cũng có thể làm tăng nhu cầu sản xuất vũ khí và thiết bị. Ngược lại, một quân đội tập trung vào công tác chuẩn bị chiến đấu sẽ ưu tiên ít hơn cho vũ khí uy tín và xây dựng nhiều kho vũ khí và thiết bị cho các hoạt động chiến đấu dự kiến. Một quân đội như vậy cũng ít phụ thuộc vào các nhóm lợi ích có thể yêu cầu sản xuất vũ khí và thiết bị vì mục đích bảo trợ hơn là mục đích quân sự. Bằng chứng ở đây được thừa nhận là mơ hồ. Những thành quả hiện đại hóa nhanh chóng của Trung Quốc một phần là do mong muốn nâng cao chất lượng quân đội của nước này từ mức rất thấp trong những năm 1970. Một số năng lực, chẳng hạn như hệ thống tên lửa, tàu và máy bay chống can thiệp của Trung Quốc, phục vụ mục đích răn đe nhưng có thể hữu ích trong chiến đấu. Các năng lực khác, chẳng hạn như tàu sân bay, ít hữu ích hơn trong chiến đấu chống lại các đối thủ như Hoa Kỳ và Đài Loan nhưng có thể hữu ích cho uy tín và các nhiệm vụ phi chiến tranh, bao gồm tuần tra dọc theo các tuyến đường vận chuyển dọc theo Ấn Độ Dương. Hơn nữa, một số lựa chọn mua sắm dường như ưu tiên các nhiệm vụ phi chiến tranh và uy tín hơn là tiện ích chiến đấu. Trung Quốc đã chế tạo một số ít tàu đổ bộ có khả năng có thể được sử dụng trong các hoạt động trên đảo nhỏ hoặc các nhiệm vụ phi chiến tranh, chẳng hạn như hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thiên tai. Nhưng PLA chưa xây dựng được kho lớn các tàu đổ bộ chuyên dụng có thể hữu ích để chinh phục Đài Loan. Tóm lại, bằng chứng còn mơ hồ. Tuy nhiên, khi xem xét các chi tiết từ các hạng mục khác, thì việc hiện đại hóa phần cứng có vẻ phù hợp nhất với quân đội cam kết duy trì quyền lực của ĐCSTQ thông qua các nhiệm vụ răn đe và phi chiến tranh.
Tóm lại, không còn nghi ngờ gì nữa rằng PLA đã đạt được những bước tiến hiện đại hóa ấn tượng. PLA coi trọng năng lực tác chiến và đã cải thiện hiệu quả chiến đấu của mình, mặc dù bắt đầu từ một điểm rất thấp. Nhưng việc PLA tập trung vào việc duy trì sự cai trị của ĐCSTQ hạn chế mức độ mà họ có thể thực sự biến mình thành một cỗ máy chiến tranh. Hầu như mọi khía cạnh của PLA đã được tối ưu hóa để tối đa hóa các mục tiêu liên quan đến kiểm soát chính trị và thực thi lòng trung thành của ĐCSTQ.
SỰ SUY THOÁI CỦA TRUNG QUỐC ĐÃ THÚC ĐẨY SỰ TRUNG THÀNH CỦA PLA VÀO SỰ SỐNG CÒN CỦA CHẾ ĐỘ
Quân đội Trung Quốc có thể ưu tiên lòng trung thành với đảng hơn là hiệu quả chiến đấu nhưng liệu điều này có thể thay đổi trong tương lai không? Khi tình hình kinh tế của Trung Quốc xấu đi, một số nhà phân tích lo ngại rằng một ban lãnh đạo Trung Quốc tuyệt vọng có thể mạo hiểm tiến hành một cuộc chiến tranh lớn để chiếm Đài Loan trước khi cơ hội vụt mất hoàn toàn.
Trung Quốc dường như đã bước vào một quỹ đạo suy thoái mà họ khó có thể phục hồi. Nền kinh tế của đất nước tiếp tục chậm lại và dường như ở thời điểm này khó có thể quay trở lại những ngày tháng tăng trưởng nhanh chóng và tạo ra của cải khổng lồ mà đất nước đã trải qua vào những năm 2000. Công nghiệp hóa sớm và lực lượng lao động suy giảm làm trầm trọng thêm các vấn đề của một khu vực nhà nước kém hiệu quả, khiến cho triển vọng tăng trưởng do năng suất cao thúc đẩy trở nên không khả thi. Các tệ nạn xã hội, chẳng hạn như bất bình đẳng kinh tế xã hội nghiêm trọng, cơ hội ngày càng giảm và mạng lưới an sinh xã hội mỏng manh, làm trầm trọng thêm những xu hướng này và khó có thể đảo ngược. Tham nhũng có vẻ đã ăn sâu và hầu như không giảm bớt, bất chấp các chiến dịch chống tham nhũng liên tục của Tập Cận Bình. Tuy nhiên, tính đến năm 2024, hệ thống chính trị của đất nước dường như đủ kiên cường để giữ cho ĐCSTQ nắm quyền.
Hậu quả của sự suy thoái của Trung Quốc có thể sẽ làm suy yếu thêm PLA. Khi tính chính danh của nhà nước bị xói mòn, PLA có thể sẽ suy giảm quyết tâm và ý thức về mục đích. PLA có thể không có nhiều lựa chọn ngoài việc chủ yếu dựa vào các ưu đãi tài chính để tuyển dụng, giữ chân và thúc đẩy binh lính. Việc tăng lương và phúc lợi thường xuyên của PLA cho thấy xu hướng này đã diễn ra tốt đẹp. Những nỗ lực không ngừng nhằm nhồi nhét vào quân đội về lòng trung thành với đảng chỉ nhấn mạnh thêm sự phụ thuộc của ĐCSTQ vào các ưu đãi tài chính để thúc đẩy quân đội và nỗi sợ đi kèm về tính có điều kiện của sự phụ thuộc đó.
Hơn nữa, sự suy thoái của Trung Quốc diễn ra cùng với các dấu hiệu suy thoái của Hoa Kỳ. Điểm này quan trọng vì một mối đe dọa bên ngoài đáng gờm sẽ mang lại con đường hợp lý nhất để các nhà lãnh đạo Trung Quốc thúc đẩy những thay đổi đau đớn cần thiết để PLA ưu tiên khả năng sẵn sàng chiến đấu hơn lòng trung thành chính trị. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc coi nhiều chính sách của Hoa Kỳ, chẳng hạn như thuế quan, hợp tác với Đài Loan và các hoạt động quân sự ở chuỗi đảo đầu tiên, là khiêu khích và gây tức giận. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Trung Quốc cũng coi Hoa Kỳ đang trải qua sự suy yếu của chính mình. Mặc dù sức mạnh kinh tế của Hoa Kỳ vẫn đáng gờm, nhưng điểm yếu chính trị của nước này đã gia tăng. Trong bối cảnh hệ thống chính trị công chúng luôn phân cực và bế tắc, các nhà lãnh đạo chính trị Hoa Kỳ đã bày tỏ một số do dự về các cam kết chính sách đối ngoại lâu dài. Sự ủng hộ mong manh của lưỡng đảng đối với các chính sách cứng rắn đối với Trung Quốc che giấu sự chia rẽ sâu sắc trong chính phủ Hoa Kỳ về chính sách đối với Trung Quốc. Các cuộc thăm dò cho thấy ít có sự ủng hộ đối với sự tham gia của Hoa Kỳ vào các cuộc chiến tranh ở nước ngoài. Một Hoa Kỳ ngày càng tự phụ và không muốn mạo hiểm với một cuộc chiến tranh lớn tạo ra ít động lực để PLA thực hiện những thay đổi đau đớn có thể chuẩn bị để chiến đấu tốt.
Liệu Đài Loan có thể thúc đẩy PLA ưu tiên khả năng sẵn sàng chiến đấu không? Đúng là việc Đài Loan từ chối thống nhất đặt ra thách thức chính trị nghiêm trọng đối với giới lãnh đạo Trung Quốc. Tuy nhiên, xét về mặt quân sự, Đài Loan không còn là mối đe dọa lớn nữa. Quân đội Đài Loan bị quân đội Trung Quốc vượt trội hơn hẳn với bất kỳ biên độ nào có thể tưởng tượng được. Ngay cả với tất cả tình trạng tham nhũng, kém hiệu quả và những thiếu sót khác, quân đội cồng kềnh của Trung Quốc có thể khuất phục được Đài Loan, miễn là họ không phải chiến đấu với quân đội Hoa Kỳ. Tuy nhiên, nếu quân đội Hoa Kỳ có thể tham gia, thì những rủi ro thảm khốc tiềm tàng sẽ khiến Bắc Kinh không có nhiều lý do để bắt đầu một cuộc chiến tranh. Với các phương tiện kinh tế, chính trị và quân sự dồi dào để ngăn chặn những động thái hấp tấp của Đài Bắc hướng tới độc lập, Trung Quốc có thể chờ đợi cho đến khi tình hình thuận lợi hơn xuất hiện. Do đó, lựa chọn tốt nhất của Bắc Kinh đối với Đài Loan là lựa chọn mà chính phủ Trung Quốc dường như đã áp dụng: Chờ thời điểm tốt hơn để giải quyết tình trạng của Đài Loan. Ví dụ, Trung Quốc có thể chờ thời điểm thuận lợi để đạt được thỏa thuận với một tổng thống Hoa Kỳ chấm dứt hoàn toàn mọi nghĩa vụ của Hoa Kỳ đối với Đài Loan và do đó giúp nhiệm vụ khuất phục Đài Loan trở nên dễ dàng hơn vô cùng. Quá trình này có thể mất nhiều năm hoặc thậm chí nhiều thập kỷ. Nhưng để trò chơi lâu dài có hiệu quả, ĐCSTQ cần phải duy trì quyền lực. Do đó, việc giữ cho PLA tập trung vào nhiệm vụ đảm bảo sự cai trị của ĐCSTQ, một cách nghịch lý, vẫn là lựa chọn tốt nhất của Trung Quốc đối với Đài Loan.
QUÂN SỰ CỦA TRUNG QUỐC TRONG GÓC NHÌN: BỨC TRANH MỐI ĐE DỌA NHÂN LÊN
Không có điều gì trong những điều tôi tuyên bố có ý định hạ thấp căng thẳng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Những tuyên bố của tôi cũng không nên được hiểu là ám chỉ rằng xung đột nào đó là không thể xảy ra. Những bất đồng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đã ăn sâu bén rễ và khó có thể được giải quyết trong thời gian tới. Căng thẳng vẫn tiếp diễn và có thể trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Không thể loại trừ khả năng quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc có thể trở nên thù địch.
Tuy nhiên, nếu quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc trở nên thù địch, Trung Quốc sẽ phải hoạt động trong phạm vi hạn chế của những điểm yếu về chính trị và quân sự của mình. Không giống như các đối thủ cường quốc của Hoa Kỳ trong thế kỷ 20, chẳng hạn như Nhật Bản, Đức Quốc xã và Liên Xô, một Trung Quốc thù địch sẽ phải chiến đấu bằng một quân đội không được thiết kế để chiến đấu. Mối đe dọa chiến tranh có thể thúc đẩy Trung Quốc cải tổ quân đội để có hiệu quả chiến đấu hơn, nhưng việc thực hiện chuyển đổi có thể là một nỗ lực mạo hiểm vì các nhà lãnh đạo Trung Quốc coi trọng một PLA trung thành và tuân thủ.
Trung Quốc có những lựa chọn khác phù hợp hơn với các nghĩa vụ chính trị và quân sự của mình. Một lựa chọn là trang bị vũ khí và trang bị cho các đối thủ và kẻ thù của Hoa Kỳ, bao gồm Iran, Triều Tiên, Nga và các tác nhân phi nhà nước bạo lực. Lực lượng PLA sẽ đóng vai trò tương đối khiêm tốn, chủ yếu là những người huấn luyện và cung cấp hỗ trợ kỹ thuật. Các liên minh của Hoa Kỳ có thể chứng tỏ là một điểm yếu lớn mặc dù chúng là nguồn sức mạnh. Để duy trì uy tín của các liên minh và quan hệ đối tác của Hoa Kỳ, Washington sẽ cảm thấy có nghĩa vụ phải hỗ trợ đồng minh hoặc đối tác của mình, có khả năng dẫn đến các cam kết về nguồn lực cực kỳ cao. Trong trường hợp đảo ngược Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ có thể thấy mình có nguy cơ cạn kiệt sức mạnh quốc gia thông qua các khoản chi tiêu quốc phòng khổng lồ để hỗ trợ các đồng minh và đối tác bị bao vây, trong khi Trung Quốc chủ yếu đóng vai trò là kẻ phá đám với chi phí nguồn lực thấp hơn nhiều. Một bước đi theo hướng này có lẽ có thể được nhìn thấy trong viện trợ của Trung Quốc cho Nga trong cuộc chiến chống lại Ukraine do Hoa Kỳ hậu thuẫn.
Tóm lại, bất chấp vẻ bề ngoài trái ngược, PLA có nhiều điểm chung hơn với các lực lượng quân sự khác của thế giới đang phát triển so với quân đội Hoa Kỳ hoặc thậm chí là quân đội của đế quốc Nhật Bản, Đức Quốc xã hoặc Liên Xô, vốn có xu hướng là các mô hình tinh thần mà nhiều nhà phân tích dường như nghĩ đến khi họ nhấn mạnh mối đe dọa quân sự tiềm tàng của Trung Quốc. Khi các vấn đề nội bộ của Trung Quốc trở nên tồi tệ hơn, nước này có thể sẽ phải đối mặt với các động cơ ngày càng tăng để ủng hộ các phương pháp gián tiếp để đối phó với quân đội Hoa Kỳ trong trường hợp căng thẳng leo thang thành thù địch.
Hơn nữa, tương lai của sự cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ diễn ra trong những điều kiện khiến khả năng Hoa Kỳ hoặc Trung Quốc có thể tiến hành các cuộc chiến tranh cường độ cao, quy mô lớn thậm chí còn thấp hơn. Các xu hướng như sự lan rộng của tình trạng hỗn loạn quốc tế, làm suy yếu tính chính danh của nhà nước, xã hội phân mảnh, tăng trưởng kinh tế chậm lại và mất cân bằng, sự gia tăng các mối đe dọa và bản chất thay đổi của chiến tranh đã khiến các quốc gia gần như không thể thực hiện các loại động viên xã hội đã thúc đẩy các cuộc chiến tranh toàn diện của thời đại công nghiệp.
Theo nhiều cách, việc Trung Quốc ưu tiên sự sống còn của chế độ phản ánh nhận thức sâu sắc của giới lãnh đạo về những xu hướng này và mối nguy hiểm mà chúng gây ra cho tất cả các chính phủ, bao gồm cả sự cai trị của ĐCSTQ tại Trung Quốc. Sự suy yếu của năng lực và tính chính danh của nhà nước đã tăng tốc dưới tác động gây bất ổn của tình trạng thiếu hụt quản trị, đại dịch, các nhóm khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia, và xung đột nội bộ nhà nước.
Kết quả là tình trạng hỗn loạn, sự sụp đổ của nhà nước và các cuộc khủng hoảng chính trị và quân sự lan rộng đáng báo động trên toàn thế giới. Nếu không được giải quyết, tác động tích lũy của tình trạng hỗn loạn quốc tế gia tăng sẽ đe dọa đến an ninh của tất cả các quốc gia, bao gồm cả Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Mặc dù Hoa Kỳ chủ yếu tập trung vào mối nguy hiểm của một cuộc chiến tranh giữa các cường quốc sau Thế chiến II, nhưng kinh nghiệm thực tế của họ nhấn mạnh thực tế về sự lan rộng của tình trạng hỗn loạn quốc tế và vô số mối đe dọa. Trong số các cuộc xung đột mà Hoa Kỳ đã tham gia kể từ năm 1991, không có cuộc xung đột nào có sự tham gia trực tiếp của quân đội ngang hàng. Chỉ tập trung vào viễn cảnh tiến hành một cuộc chiến tranh thông thường cường độ cao chống lại một quốc gia như Trung Quốc có thể mang lại một số lợi ích về mặt tập trung lập kế hoạch và đẩy nhanh đổi mới công nghệ, nhưng nó cũng khiến Hoa Kỳ phải bất ngờ trước những mối nguy hiểm không lường trước được. Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ có thể cần phải xem xét lại cách xử lý bức tranh đe dọa đông đúc trong đó mối đe dọa quân sự thông thường từ xa từ Trung Quốc cạnh tranh với những mối nguy hiểm cấp bách và gần hơn nhiều, cùng nhau đe dọa an ninh của Hoa Kỳ và các đồng minh và đối tác của nước này.
CHÚ THÍCH
[1] Quân đội Trung Quốc trực tuyến, “Đề cương giáo dục chính trị và tư tưởng của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc” [“中国人民解放军思想政治教育大纲”]. Nguồn này đã được thay đổi vào tháng 3 năm 2025 từ một bài báo của tờ Economist có tiêu đề “Tập Cận Bình bị ám ảnh bởi lòng trung thành trong PLA” thành quy định của PLA nêu rõ các yêu cầu đào tạo chính trị. Thay đổi này được thực hiện để cung cấp một nguồn có thẩm quyền hơn cho yêu cầu đào tạo chính trị. Các quy định của PLA nêu rõ rằng những người nhập ngũ phải dành 40 % thời gian của họ cho đào tạo chính trị, nhưng các đơn vị khác phải dành từ 20 % đến 30 % thời gian của họ cho đào tạo chính trị và tư tưởng.
[2] China Military Online, “Sơ lược về Giáo dục Chính trị và Tư tưởng của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc” [“中国人民解放军思想政治教育大纲”]. Trong câu này, cụm từ “Theo một số tính toán, trung bình quân lính PLA phải chi từ một phần tư đến một phần ba” đã được sửa đổi thành “Theo quy định, quân lính PLA phải chi tới 40 %.” Thay đổi này được thực hiện vào tháng 3 năm 2025 để đảm bảo tính nhất quán với tuyên bố về đào tạo chính trị của PLA ở trang 12 (chú thích 84). Các quy định của PLA nêu rõ một số cấp độ đào tạo chính trị, từ 20 % đến 40 %, tùy thuộc vào loại đơn vị. Nguồn đã được thay đổi vào tháng 3 năm 2025 từ một bài báo của tờ Economist có tiêu đề “Tập Cận Bình bị ám ảnh bởi lòng trung thành trong PLA” thành quy định của PLA nêu rõ các yêu cầu đào tạo chính trị. Thay đổi này được thực hiện để đảm bảo tính nhất quán với các thay đổi được thực hiện cho chú thích 84 và để cung cấp một nguồn có thẩm quyền hơn.
[3] Wang, “Tướng quân Trung Quốc kêu gọi trấn áp 'Năng lực chiến đấu giả' trong quân đội.” Nguồn này đã được thay đổi vào tháng 3 năm 2025 từ bài báo năm 2017 “Sự phát triển của các cuộc tập trận Đỏ-Xanh của PLA” của David Logan thành bài viết này. Lý do cho sự thay đổi này là để cung cấp một báo cáo gần đây hơn mô tả các vấn đề đang diễn ra với đào tạo của PLA.
GHI CHÚ:
- Bài viết có 1 Bảng biểu và 140 chú thích, nhưng xét thấy không cần thiết nên nhà cháu bỏ bảng này và 137 chú thích trong bài, chỉ đăng 3 chú thích quan trọng trên đây.
- Link tải bản gốc tiếng Anh ở đây: https://www.rand.org/pubs/
